Zgodnie ze zmianami w kodeksie postępowania karnego przygotowanymi przez Ministerstwo Sprawiedliwości prokurator po wydaniu przez sąd postanowienia o zmianie tymczasowego aresztowania na poręczenie majątkowe może sprzeciwić się zmianie. Wówczas postanowienie o zmianie będzie wykonalne dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia.
Czytaj też:
Zdaniem rzecznika praw obywatelskich taka regulacja narusza konstytucyjne prawo do sądu, jest też sprzeczna z zasadą równości stron procesu i pozycją sądu jako gospodarza postępowania.
Sąd stanie się tylko wykonawcą niekontrolowanej decyzji prokuratora, a to kłóci się z ideą niezależności władzy sądowniczej – pisał w opinii do noweli rzecznik praw obywatelskich.
Nowela wprowadza też nowy sposób uzasadniania wyroków – będą one sporządzane na specjalnym formularzu według ściśle określonych zasad. Dzięki temu staną się zrozumiałe, przejrzyste i mniej rozbudowane. Takie przynajmniej są założenia.
Sąd będzie mógł także zaniechać bezpośredniego przesłuchania świadków, o których wiadomo, że ich zeznania nie wniosą do sprawy nic ważnego. Z kolei wniosek dowodowy (np. dokument, powołanie świadka) złożony po terminie będzie co do zasady odrzucony, a policja nie będzie musiała przesłuchiwać wszystkich pokrzywdzonych w sprawach, w których jest ich bardzo wielu. Ma to uprościć ściganie oszustw masowych, internetowych.
Zmiany zakładają też, że „jeżeli oskarżony lub obrońca nie stawił się na rozprawę, będąc zawiadomiony o jej terminie, sąd, w szczególnie uzasadnionych wypadkach, może przeprowadzić postępowanie dowodowe podczas jego nieobecności, chociażby usprawiedliwił należycie niestawiennictwo, a w szczególności przesłuchać świadków, którzy stawili się na rozprawę, nawet jeżeli oskarżony nie złożył jeszcze wyjaśnień".
Przyjęte zmiany przewidują też rezygnację z niepotrzebnych przesłuchań. Jak wskazywało Ministerstwo Sprawiedliwości, poważnym obciążeniem dla policji i prokuratury w dochodzeniach i śledztwach jest konieczność przesłuchiwania wszystkich pokrzywdzonych w sprawach dotyczących setek, a nawet tysięcy osób. Chodzi o oszustwa internetowe, piramidy finansowe, lichwę czy wprowadzenie do sprzedaży serii wadliwych towarów.
Zmiany przewidują ograniczenie w powoływaniu na etapie apelacji nowych świadków czy dowodów w postaci dokumentów. Będzie to dopuszczalne tylko wtedy, gdy strona wnosząca apelację nie mogła wnieść o przeprowadzenie dowodu przed sądem pierwszej instancji (np. świadek był za granicą) lub kiedy fakt, którego chce dowieść, nie mógł być przedmiotem pierwotnego postępowania.
Jednocześnie reforma wzmacnia rolę sądów apelacyjnych. Będą mogły skazać oskarżonego, którego winę sąd pierwszej instancji uznał, ale warunkowo umorzył postępowanie. Sąd apelacyjny będzie też mógł samodzielnie zaostrzyć karę poprzez wymierzenie dożywotniego pozbawienia wolności. Obecnie najwyższa kara, jaką może wymierzyć, to 25 lat pozbawienia wolności, a jeżeli uzna za zasadne orzeczenie kary dożywocia, może jedynie skierować sprawę do ponownego rozpatrzenia przez sąd pierwszej instancji. Zmiany wprowadzą równowagę i zapewnią równomierne rozłożenie pracy między sądami pierwszej i drugiej instancji.
Każdy będzie mógł wskazać skrytkę pocztową do skutecznego doręczenia pism procesowych (np. sądu, prokuratora, policji). To ułatwienie zarówno dla powiadamianych osób (np. stron postępowania, pokrzywdzonych, świadków), jak i dla samych instytucji. Obecnie wszystkie doręczenia muszą być dokonane do rąk własnych odbiorcy, przekazane domownikowi lub pozostawione do odbioru w urzędzie pocztowym.
Do sądów mają już również nie trafiać sprawy niewyjaśnione pod wieloma względami na etapie śledztwa, kierowane przez oskarżycieli posiłkowych.
