Polski system emerytalny składa się z trzech filarów. Ostatni zakłada gromadzenie środków na przyszłą emeryturę z własnej kieszeni ubezpieczonego, względnie z kieszeni jego pracodawcy. Środki te są gromadzone w ramach pracowniczych programów emerytalnych (PPE), indywidualnych kont emerytalnych (IKE) lub indywidualnych kont zabezpieczenia emerytalnego (IKZE). Nie są to środki publiczne, ale prywatne i jako takie podlegają dziedziczeniu. Uczestnik systemu może jednak zadysponować nimi w inny sposób, wyłączając je tym samym z masy spadkowej.
Rozrządzenie na wypadek śmierci
Kwestie związane z rozrządzeniem środkami na wypadek śmierci uczestnika /oszczędzającego wynikają z przepisów ustaw regulujących poszczególne instytucje III filara emerytalnego.
W myśl art. 48 ust. 1 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 710 ze zm.) „uczestnik może dokonać rozrządzenia środkami zgromadzonymi na jego rachunku w ramach programu przez wskazanie osoby fizycznej uprawnionej do odbioru środków na wypadek jego śmierci". Rozrządzenie to może w każdej chwili zmienić (art. 48 ust. 2 uPPE). Jeżeli wskaże osoby uposażone, ale nie oznaczy podziału środków pomiędzy nie, uważa się, że zostały one uposażone po równo (art. 48 ust. 3 uPPE). Gdy zaś uczestnik PPE w ogóle nie wskaże osób uposażonych, to stosuje się ogólne zasady prawa spadkowego, z wyjątkiem przewidzianym dla programów prowadzonych w formie ubezpieczeniowej, gdzie zastosowanie mają przepisy art. 831-832 k.c. odnoszące się do umów ubezpieczenia.
Podobny mechanizm działa również w przypadku IKE oraz IKZE. Zgodnie z art. 11 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o indywidualnych kontach emerytalnych oraz indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego (tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 1147 ze zm.), oszczędzający może wskazać w umowie jedną lub więcej osób, którym zostaną wypłacone środki zgromadzone na IKE lub IKZE (art. 11 ust. 1 ustawy). Tak samo jak w przypadku PPE, oszczędzający w każdej chwili może zmienić dyspozycję (art. 11 ust. 2 ustawy), a ustawodawca także tu przewidział domniemanie równości podziału środków pomiędzy wskazane osoby upoważnione (art. 11 ust. 3).
W odróżnieniu od regulacji odnoszącej się do PPE, ustawodawca reguluje kwestię śmierci osoby uprawnionej przed śmiercią oszczędzającego. Wcześniejsze wskazanie tej osoby przez oszczędzającego staje się wówczas bezskuteczne. W takiej sytuacji udział, który był przeznaczony dla zmarłego, przypada w częściach równych pozostałym osobom wskazanym przez oszczędzającego, chyba że zadysponuje on inaczej (art. 11 ust. 4 ustawy). Podobnie jak w PPE, jeżeli oszczędzający nie wskazał takich osób, to środki gromadzone w IKE lub IKZE wchodzą do spadku.
