Ks. Stryczek: Ewangelia uczy, jak się bogacić

Rz: Jezus w Ewangelii mówi „błogosławieni ubodzy", a nie mówi „błogosławieni bogaci". Dlaczego?

(śmiech) To jednak rozmawiamy o tym. Tak między nami mówiąc, w Ewangelii jest mowa o „ubogich w duchu", a nie po prostu o ubogich. To jednak różnica. Bo Ewangelia nie promuje tego, że ktoś mało posiada, ona promuje to, że ktoś mało potrzebuje. Bogactwo występuje zaś nie tyle jako zagrożenie samo w sobie, ile jako przeciwstawione zainteresowaniu Panem Bogiem. Główną naszą troską ma być zbawienie, a nie posiadanie.

Jeśli się człowiek mało zajmuje pieniędzmi, to się raczej szybko nie dorobi...

...ale nie chodzi o to, by się nimi mało zajmować, ale o to, żeby postawić je na właściwym miejscu. Troska o nie może być naszym zadaniem. A pokazuje to przypowieść o talentach. Wbrew dość powszechnej interpretacji w niej wcale nie chodzi o jakieś uzdolnienia, ale o pieniądze. To ewidentne dla każdego, kto ją czyta. Talent to przecież jednostka monetarna. I w przypowieści tej jest jasno przekazane, że gospodarz oczekuje od swoich poddanych, którym ofiarował pewne środki, pełnego zaangażowania w ich pomnażanie. Oni jednak, pracując, mają mieć świadomość, że pomnażają je nie dla siebie, ale dla gospodarza. Jemu służą i On ostatecznie przejmie talenty, które oni pomnożyli, nagradzając tych, którzy przynieśli mu zysk...

...i odbierając talenty temu, który je zakopał.

A na końcu stwierdzając: „dobrze sługo wierny, w rzeczach małych byłeś mi wierny, nad wielkimi cię postawię".

Jednym słowem, chce ksiądz powiedzieć, że Pismo Święte i Jezus mówią nam, jak zarabiać kasę?

W pewnym sensie tak. Ja przez wiele lat próbowałem przebić się przez Ewangelię, zerwać z siebie stereotypy, którymi byłem karmiony od dziecka, i dojść do jej istoty. W swoim zgłębianiu Ewangelii przyjąłem dwa założenia: po pierwsze, to, co mówił Pan Jezus, musi sprawdzać się w życiu, a po drugie, system, jaki prezentował Jezus, musiał być spójny i całościowy. Gdy więc dochodziłem do jakiejś ewangelicznej prawdy, to próbowałem ją przetestować w życiu. Jeśli się sprawdzała, uznawałem, że było to dobre odczytanie, jeśli nie, czytałem dalej, szukając praktycznego zastosowania, ale i prawdziwej, całościowej wizji.

Ale co to ma wspólnego z kasą?

Weźmy jako przykład przypowieść o nieuczciwym rządcy...

Przypomnijmy, że chodzi o opowieść Jezusa o zarządcy, który gdy się dowiaduje, że pan chce go wyrzucić z pracy, zaczyna namawiać jego dłużników do fałszowania kwitów dłużnych. „Przywołał więc do siebie każdego z dłużników swego pana i zapytał pierwszego: »Ile jesteś winien mojemu panu?«. Ten odpowiedział: »Sto beczek oliwy«. On mu rzekł: »Weź swoje zobowiązanie, siadaj prędko i napisz: pięćdziesiąt«. Następnie pytał drugiego: »A ty ile jesteś winien?«. Ten odrzekł: »Sto korcy pszenicy«. Mówi mu: »Weź swoje zobowiązanie i napisz: osiemdziesiąt«. Pan pochwalił nieuczciwego rządcę, że roztropnie postąpił. Bo synowie tego świata roztropniejsi są w stosunkach z ludźmi podobnymi sobie niż synowie światłości" – możemy przeczytać w Ewangelii św. Łukasza.

Nie ukrywam, że był to dla mnie jeden z najtrudniejszych fragmentów Ewangelii. Wiele lat zajęło mi jego zrozumienie. Nie będę teraz analizował jego całości. Ale warto zwrócić uwagę na końcówkę. Tam Jezus mówi wprost do swoich uczniów, że „synowie tego świata" są roztropniejsi w stosunkach z ludźmi podobnymi sobie niż synowie światłości. To są słowa, które miały wyprowadzić apostołów z równowagi. Jezus mówi im wprost, że ich rezygnacja z zajmowania się sprawami tego świata nie jest niczym dobrym, że nie można odpuścić sobie rzeczy tego świata. Ale najistotniejsza jest puenta tej opowieści, której pan już nie zacytował. „Pozyskujcie sobie przyjaciół niegodziwą mamoną, aby gdy [wszystko] się skończy, przyjęto was do wiecznych przybytków.

Kto w drobnej rzeczy jest wierny, ten i w wielkiej będzie wierny; a kto w drobnej rzeczy jest nieuczciwy, ten i w wielkiej nieuczciwy będzie. Jeśli więc w zarządzie niegodziwą mamoną nie okazaliście się wierni, prawdziwe dobro kto wam powierzy? Jeśli w zarządzie cudzym dobrem nie okazaliście się wierni, kto wam da wasze?" – mówi Jezus do swoich uczniów.

I co to ma, zdaniem księdza, oznaczać?

Że mamy trenować na drobnych rzeczach, jakimi są w gruncie rzeczy pieniądze. A gdy już w tej kwestii pokażemy sprawność, to Bóg postawi nas nad większymi. Jeśli nauczymy się zarządzać przedsiębiorstwem, domem, pieniędzmi, to będziemy zdolni do zarządzania rzeczami Bożymi. To dlatego w Pierwszym Liście do Tymoteusza czytamy o tym, że biskup powinien być nie tylko „pobożnym mężem jednej żony", ale też „dobrze rządzący własnym domem". Dlaczego? „Jeśli ktoś bowiem nie umie stanąć na czele własnego domu, jakżeż będzie się troszczył o Kościół Boży?" – oznajmiał św. Paweł. I już tylko ten fragment pokazuje, że pierwsi chrześcijanie widzieli w sprawnym zarządzaniu domem, który w tamtych czasach był często małym przedsiębiorstwem, dowód na skuteczność i zaangażowanie, a do tego przykład uczciwości. I dopiero kogoś, kto był wierny w małej rzeczy, stawiali nad dużą, jaką była gmina chrześcijańska.

Jednym słowem, biskupów najlepiej byłoby szukać w Polskiej Radzie Biznesu?

Nie o to chodzi. Ale nie należy też wciąż wmawiać księżom, że mają być biedni i najlepiej jeszcze pierdołowaci, jeśli chodzi o pieniądze. Nie! Oni mają mało potrzebować, ale to nie znaczy, że nie mają się znać na pomnażaniu pieniędzy, zarządzaniu nimi. Tego nie ma w Ewangelii.

No nie wiem, czy papież Franciszek byłby zachwycony takim stawianiem sprawy.

Ależ on jest najlepszym przykładem takiej właśnie postawy. Ma pałac i całe państwo do dyspozycji, ale pokazuje całym sobą, że tego nie potrzebuje. Posiada, ale nic nie jest jego, i on niczego z tych rzeczy nie potrzebuje.

Można tak interpretować Ewangelię, ale nie można zapominać, że są w niej też słowa o tym, że łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne (nawet jeśli chodzi o bramę do Jerozolimy, to nie jest to proste), niż bogatemu dostać się do Królestwa Niebieskiego.

To przejdźmy teraz do tego fragmentu, ale w całości. Ten fragment ma budowę koncentryczną. Na początku są słowa Jezusa o dzieciach: „Dopuśćcie dzieci i nie przeszkadzajcie im przyjść do Mnie; do takich bowiem należy Królestwo Niebieskie", później następuje przypowieść o bogatym młodzieńcu, a na koniec jakby klamrą spinają to wszystko słowa o wielbłądzie i uchu igielnym. Fragmenty o dzieciach i o niebezpieczeństwie bogactw korespondują ze sobą, a osią je spinającą jest przypowieść o bogatym młodzieńcu. Zaczynamy zatem od pytania, co takiego posiadają dzieci, że to do nich należy królestwo, a czego nie mają bogaci, że się do niego nie dostają? Czasem opowiadamy sobie bajki o tym, że chodzi o niewinność, czystość. Ale tego nie ma w Ewangeliach...

A co jest?

Odpowiedź jest, gdy się już znajdzie, a mnie zajęło to lata, prosta: dziecko nie ma dorobku, a bogaty to ten, który przekonuje, że u podstaw jego wartości nie leży to, że jest osobą, ale to, co posiada, kim jest. Jestem bogaty – to musisz mnie szanować. Jestem profesorem, należą mi się honory. Jestem księdzem, mam dorobek. A Bóg na do odpowiada: mnie nie interesuje, jaki masz dorobek, ale jakim jesteś człowiekiem. Ze swoim dorobkiem nie przeciśniesz się do Królestwa Bożego, bo Boga on nie interesuje. Bóg zadaje pytanie, czy chce być z nami na wieczność, jakimi jesteśmy ludźmi, a nie co posiadamy. Powtórne narodziny oznaczają, że musimy przedefiniować swoje rozumienie wartości i odejść od myślenia o tym, co mamy, a przejść do tego, jacy jesteśmy. To zresztą nie dotyczy tylko relacji z Bogiem. Pracowałem kiedyś na oddziale paliatywnym. I tam nikt już nie pytał o to, ile ma rzeczy, ile domów, jakim był prezesem. Tam ludzie pytali już tylko o to, dla kogo są ważni. Kto ich kocha. Kogo oni kochali.

Między tymi dwoma sformułowaniami mamy jednak jeszcze opowieść o bogatym młodzieńcu. A w niej Jezus jasno formułuje polecenie, by ten rozdał to, co posiada...

Tu trzeba zrozumieć, co było istotnym problemem bogatego młodzieńca. Nie było nim bogactwo, bo Jezus miał wielu bogatych przyjaciół: Józefa z Arymatei, Nikodema, Zuzannę. Apostołowie Jan i Jakub, synowie Zebedeusza, a także Andrzej i Piotr też nie byli biedakami. Mieli niewielkie przedsiębiorstwo, którego Jezus wcale nie kazał im sprzedać. Oni do niego powrócili po śmierci. A to oznacza, że ono nadal było ich.

Im nie kazał, ale bogatemu młodzieńcowi tak. Dlaczego?

Nie ma bezpośredniej odpowiedzi na to pytanie w Ewangelii. Ale wydaje mi się, a pewne sformułowania Ewangelii to potwierdzają, że ten młody człowiek był bogaty, bo odziedziczył wielki majątek po zmarłych rodzicach. I zamiast iść do przodu, rozwijać się, skoncentrował się całkowicie na strzeżeniu dziedzictwa po zmarłych. On wciąż spoglądał wstecz, a Jezus chciał go skierować do przodu, dlatego powiedział mu: porzuć to, co masz, i idź za mną. Rozwijaj się.

Nawet jeśli tak było, a to tylko hipoteza, to warto przypomnieć, że wielu świętych, by wymienić tylko św. Franciszka z Asyżu, właśnie ten fragment skłonił do porzucenia wszystkiego i życia w pełnym ubóstwie dla Chrystusa.

Moje kapłaństwo zbudowane jest na św. Franciszku. Ale jego „ślub z panią Biedą" polegał na tym, że on niewiele potrzebował, że wyrzekał się potrzeb. On się cały czas ograniczał. Jego wolność polegała na tym, że niczego nie potrzebował, bo wszystkiego się wyrzekał.

Ale i u niego, i u jego następców ogromną rolę odgrywało też, by po prostu nie mieć, a nie tylko nie potrzebować. Zakaz własności, zakaz dotykania pieniędzy, to wszystko jest już i u św. Franciszka, i w pierwotnym franciszkanizmie, z jego fascynującą dyskusją o tym, czy Jezus i apostołowie cokolwiek posiadali.

Moi bogaci przyjaciele, zarabiający kupę pieniędzy i pomnażający swoje biznesy, odpowiadają, że nie jest sztuką nic nie mieć, prawdziwą sztuką jest mieć i rozdać, mieć i nie potrzebować, mieć i się wyrzec.

Sztuką jest też nic nie mieć i niczego nie potrzebować. Nie odbierałbym jednak zasług pierwotnym franciszkanom.