Mijają właśnie dwa lata od powołania mnie na funkcję przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego. Powołanie zbiegło się w czasie ze zmianą statusu prawnego Komisji oraz Urzędu KNF, który został przekształcony w państwową osobę prawną. Zmianę tę oceniam pozytywnie, ponieważ sprzyja ona realizacji założeń, o których mówiłem na początku mojej kadencji.
Mam na myśli działania, które zainicjowaliśmy w Urzędzie, mające na celu wzmocnienie nadzoru nad rynkiem finansowym w Polsce poprzez jego profesjonalizację oraz nadrobienie opóźnień organizacyjnych i technologicznych w wielu obszarach jego funkcjonowania. Dokonujemy tego, wyposażając go w nowe narzędzia oraz oprogramowanie wspierające mechanizmy nadzorcze, a także specjalistyczne kadry niezbędne do sprawnego i efektywnego sprawowania nadzoru nad rynkiem finansowym.
Budujemy zespół ludzi zdeterminowanych do tego, by tworzyć nowoczesny nadzór finansowy rozumiejący wyzwania i problemy współczesnego świata, sprawnie poruszający się w materii coraz bardziej skomplikowanych instrumentów finansowych i zależności pomiędzy poszczególnymi elementami układanki rynkowej. Jest to niezbędne w obliczu zwiększającej się liczby podmiotów nadzorowanych oraz nowych regulacji, a także coraz bardziej postępującej digitalizacji otaczającej nas rzeczywistości.
Jeśli nadzór finansowy ma być sprawny i efektywny, musi nie tylko nadążać za rynkiem, ale wręcz być kilka kroków przed nim. Dlatego określiliśmy nasze strategiczne cele w „Cyfrowej Agendzie Nadzoru" jako planie działania UKNF w sferze technologicznej, który ogłosiliśmy rok temu i który z powodzeniem i konsekwentnie realizujemy.
Walka z patologiami i polityka sankcyjna
Postępujący rozwój rynku, oprócz związanych z nim niezaprzeczalnych korzyści dla klientów, ma także swój negatywny wymiar. Przekłada się to na wzrost skali obserwowanych nieprawidłowości czy często – wręcz patologii. W ostatnich latach można było zaobserwować bardzo jaskrawe przykłady takich negatywnych zjawisk.
Eliminacja tych praktyk ma fundamentalne znaczenie z punktu widzenia utrzymania zaufania do rynku finansowego i wymaga stanowczych działań KNF. Bezkompromisowe podejście Komisji w tym zakresie w ostatnim czasie przełożyło się na rekordowe kwoty kar pieniężnych nałożonych na podmioty rynku finansowego oraz na decyzje skutkujące odebraniem zezwoleń na prowadzenie działalności.
Komisja postanowiła zmienić podejście nadzorcze, jeśli chodzi o politykę karania, kierując wektor swojego zainteresowania także w kierunku osobistej odpowiedzialności osób fizycznych – członków organów zarządczych i nadzorczych podmiotów, które dopuściły się naruszeń prawa.
Nałożone zostały już pierwsze sankcje na członków zarządów firm inwestycyjnych. Mając na uwadze dbałość o wysokie kompetencje oraz należyte wykonywanie obowiązków przez osoby pracujące w sektorze finansowym, opublikowaliśmy metodykę oceny odpowiedniości członków organów podmiotów nadzorowanych. To pierwszy duży krok w naszym dążeniu do realnej weryfikacji praktyk rynkowych w zakresie tzw. Fit & Proper.
Obecnie przystępujemy do praktycznego wdrożenia tzw. wtórnej oceny odpowiedniości członków organów w sektorze bankowym. Zakładamy, że instrument ten stanie się standardowym narzędziem nadzorczym zapewniającym adekwatną jakość zarządzania instytucjami nadzorowanymi i najlepsze standardy ładu korporacyjnego.
Prewencja, interwencje produktowe, edukacja
Obok sprawnego sankcjonowania ważne jest także zapobieganie nadużyciom. Dlatego wzmacniamy nadzór nad produktami i usługami finansowymi, ich oferowaniem oraz dystrybucją. To swoista ewolucja od nadzoru licencyjno-ostrożnościowego do nadzoru podążającego za produktem oferowanym klientom.
Dążąc do zapewnienia ochrony interesów indywidualnych uczestników rynku, podejmujemy także działania interwencyjne. W 2019 r. KNF po raz pierwszy skorzystała z uprawnienia do podejmowania decyzji o interwencji produktowej. Dotyczyło to zakazu wprowadzania do obrotu, dystrybucji oraz sprzedaży klientom detalicznym opcji binarnych oraz ustanowienia ograniczeń w zakresie wprowadzania do obrotu, dystrybucji oraz sprzedaży klientom detalicznym kontraktów na różnicę (CFD).
Finalizujemy także prace nad interwencją produktową dotyczącą ubezpieczeń na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (UFK). Będzie to pierwsza interwencja ubezpieczeniowa w Europie, która wyeliminuje z oferty produkty nadmiernie ryzykowne, niezrozumiałe lub nieprzynoszące korzyści klientom.
Nie odcinamy się także od produktów nienadzorowanych. Jakkolwiek nie chodzi tu o działalność formalnie podlegającą nadzorowi KNF, to jednak chcemy wykorzystywać naszą wiedzę i doświadczenie do ostrzegania konsumentów przed ryzykiem związanym np. z inwestycjami w condohotele czy weksle inwestycyjne. Jesteśmy przy tym otwarci na współdziałanie i wymianę informacji z innymi organami państwa, o czym świadczą m.in. nowe porozumienia o współpracy zawarte z policją czy CBA, ale przede wszystkim codzienna, bieżąca współpraca z tymi instytucjami realizowana przez naszych pracowników.
Wyzwania związane z pandemią Covid
Pisząc o dwóch latach mojej kadencji, chciałbym zauważyć, że już jedna trzecia tego czasu przypadła na okres epidemii (później pandemii) koronawirusa. Jest to zdarzenie, które zdecydowanie zdominowało uwagę nas wszystkich w ciągu ostatnich ośmiu miesięcy. Już na samym początku podjęliśmy zdecydowane działania, aby wesprzeć działalność nadzorowanych przez nas sektorów. Nadrzędnym celem w obszarze bankowym było utrzymanie ciągłości finansowania polskiej gospodarki.
Tak powstał #PIN, czyli Pakiet Impulsów Nadzorczych na rzecz Bezpieczeństwa i Rozwoju. U podstaw #PIN legło dążenie do zapewnienia niezbędnej równowagi między odpowiednimi wskaźnikami stabilności polskiego systemu finansowego a wsparciem aktywności gospodarczej, w szczególności zaś utrzymaniem dostępności kredytu dla przedsiębiorstw. Wykazaliśmy jako nadzór pragmatyzm w tych obszarach, w których dotychczas wykazywaliśmy daleko idący konserwatyzm. Staraliśmy się zapewnić pomoc wykraczającą nieraz poza nasz standardowy mandat. W ramach otwartego, konstruktywnego dialogu z rynkiem wypracowaliśmy pragmatyczne rozwiązania pozwalające działać elastycznie, ale zarazem bezpiecznie – wspomnę tu choćby nasze stanowiska ws. oceny zdolności kredytowej przedsiębiorstw dotkniętych szokiem związanym z wybuchem epidemii.
Pozostając w stałym kontakcie z nadzorowanymi sektorami, udało nam się na bieżąco reagować na liczne sytuacje wymagające wyjaśnienia czy też podjęcia szybkich i zdecydowanych działań. Uważam, że przyczyniło się to do wypracowania nowych standardów współdziałania. W ten sposób udało się wspólnie złagodzić negatywny efekt gospodarczy pierwszej fali pandemii, zarówno z punktu widzenia klientów, jak i samego sektora finansowego.
Jestem zwolennikiem podejścia, zgodnie z którym wobec szczególnych problemów, jakie postawiła przed nami pandemia, wszyscy musimy wyjść poza utarte schematy działania, poszukując rozwiązań stanowiących adekwatną, pragmatyczną odpowiedź na pojawiające się wyzwania. Wymaga to racjonalnej i odpowiedzialnej postawy wszystkich stron – nie tylko nadzoru, ale także samych instytucji finansowych oraz klientów, w tym przedsiębiorców.
Cieszę się, że strategia taka spotkała się z pozytywnym odbiorem naszych partnerów. Wyrazem tego jest choćby działalność panelu bankowo-nadzorczo-audytorskiego, którego zadaniem jest wypracowywanie racjonalnego podejścia do zagadnień, jakie w związku z sytuacją pandemiczną powstają na tle standardów sprawozdawczości finansowej.
Zdajemy sobie sprawę, że z uwagi na pandemię przed polskim sektorem finansowym oraz nadzorem stoi wiele wyzwań – czeka nas zapewne trudny czas w porównaniu z ostatnimi, dość spokojnymi latami. Dodatkowo przychodzi nam też porządkować sprawy stanowiące dziedzictwo lat ubiegłych. Jako nadzór jesteśmy otwarci na dialog i na współpracę ze wszystkimi interesariuszami systemu finansowego. Doceniamy pragmatyczne formuły współdziałania, poprzez które udało nam się zbudować w ostatnim czasie kulturę otwartych relacji pomiędzy nadzorem oraz rynkiem finansowym. Chciałbym, aby było to trwałe osiągnięcie, które pozostanie z nami także po wygaśnięciu pandemii.
Plany na przyszłość
Po tych dwóch latach, w trakcie których moim priorytetem była realizacja zamierzeń, jakie ogłosiłem na początku kadencji, przyszedł czas, aby określić strategiczne założenia i cele na kolejne trzy lata, którymi będę się kierował i które będę realizował w UKNF.
Kończymy właśnie prace nad pierwszą w historii Strategią Urzędu KNF. Jej projekt zostanie niebawem poddany konsultacjom zewnętrznym. Będzie ona wskazywać priorytety działania Urzędu skupione w ramach głównych założeń strategicznych.
Chcemy efektywnie zarządzać informacją oraz posiadanym zasobem wiedzy, co pozwoli nam działać proaktywnie. Aktywność nadzoru powinna przy tym być skoncentrowana na realizacji jednego z podstawowych zadań, czyli przeciwdziałania nadużyciom na rynku.
Nie możemy pominąć perspektywy ochrony interesów klientów nabywających usługi finansowe. Nadużycia w tym obszarze podważają bowiem prawidłowość funkcjonowania rynku finansowego, hamując jego rozwój. Dlatego konieczne jest dalsze wzmocnienie nadzoru nad produktami i usługami finansowymi, ich oferowaniem oraz dystrybucją.
Skuteczność nadzoru finansowego wymaga zbudowania sprawnej organizacji działającej w oparciu o nowoczesne technologie i techniki zarządcze. Dlatego Strategia UKNF wskazywać będzie na takie działania, jak optymalizacja procesów, w tym ich digitalizacja i automatyzacja, oraz przypisanie odpowiedzialności za ich efektywność, w szczególności poprzez wdrożenie zarządzania przez cele.
Nawet najlepsze techniki zarządcze nie zdadzą jednak egzaminu, jeśli nie pójdzie za nimi rozwój kluczowych kompetencji pracowników i odpowiedniej kultury organizacyjnej. W związku z tym chcemy kształtować postawy pracowników wokół wartości, które osadzone będą w misji i wizji UKNF.
Już dziś zachęcam wszystkich do włączenia się w nasze prace i do udziału w procesie publicznych konsultacji naszej strategii. Leży to nie tylko w interesie KNF jako organu władzy publicznej, ale także profesjonalnych uczestników rynku – w tym podmiotów nadzorowanych – oraz ich klientów.
Dr hab. Jacek Jastrzębski jest profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Od listopada 2018 r. jest przewodniczącym Komisji Nadzoru Finansowego. Jest absolwentem i profesorem Wydziału Prawa i Administracji UW, a także absolwentem Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie.