Waldemar Gontarski: „Praworządność” kontra praworządność

Oprócz rozporządzenia ustanawiającego WRF i decyzji o zasobach własnych mamy wynegocjowany przez Parlament Europejski i prezydencję niemiecką projekt rozporządzenia uzależniającego wypłatę funduszy unijnych od przestrzegania praworządności. Akt ten podlega przyjęciu (stanowienie prawa) w zwykłej procedurze prawodawczej, czyli kwalifikowaną większością Rady (państwo członkowskie nie ma już prawa weta). Ten projekt rozporządzenia (fundusze za praworządność) narusza prawa traktatowe, gdyż pozwala zastosować sankcje przewidziane w art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej, w tym wstrzymanie wypłaty funduszy unijnych (decyzją przyjmowaną przez Radę kwalifikowaną większością – stosowanie prawa), ale nawet wtedy, gdy istnieje jedynie ryzyko naruszenia szeroko ujmowanej praworządności (wartości zapisane w art. 2 TUE), czyli nie musi dojść do naruszenia. Jest to modyfikacja uregulowania zawartego w art. 7 TUE, gdyż tutaj konieczne jest jednomyślne stwierdzenie – i to nie przez Radę (ministrowie), ale przez Radę Europejską (szczyt prezydentów lub premierów) – „poważnego i stałego naruszenia" (nie wystarczy ryzyko) przez dane państwo „wartości, o których mowa w artykule 2".

Rozporządzenie dotyczące „praworządności" naruszałoby więc prawo traktatowe (rzeczywiste naruszenie praworządności) poprzez zmianę tego prawa w drodze innej niż traktatowa, co już w odniesieniu do pierwotnego projektu Komisji Europejskiej wytykała opinia Służby Prawnej Rady (z 25 października 2018 r.).

Polska się zgodziła

Szkopuł w tym, że Polska zgodziła się na powiązanie wypłaty funduszy unijnych nie tylko z ochroną wartości zawartych w art. 2 TUE, ale nawet ze wszystkimi „ogólnymi zasadami zawartymi w traktatach Unii, w szczególności zgodnie z wartościami zapisanymi w art. 2 TUE" (pkt A24 akapit pierwszy konkluzji Rady Europejskiej z 17–21 lipca 2020 r.), na co zwracałem uwagę publicznie zaraz po lipcowym szczycie, a ostatnio w „Rz" z 8 października 2020 r.: O powiązaniu „praworządności" z (nie)wypłatą funduszy unijnych „LIMITE".

Weto będzie chronić

Dzisiaj możemy powiedzieć tak: jakiekolwiek rozporządzenie wprowadzające nową warunkowość opartą na praworządności lub innych wartościach zapisanych w art. 2 TUE mogłoby być aktywowane dopiero po wyczerpaniu procedury opisanej w art. 7 TUE, w tym po jednomyślnym stwierdzeniu przez Radę Europejską „poważnego i stałego naruszenia" tych wartości (art. 7 ust. 2 TUE). W przeciwnym razie pod płaszczykiem ochrony praworządności może dochodzić do naruszenia tejże. Polskie weto służyć ma opamiętaniu się instytucji unijnych przed naruszaniem art. 7 TUE. Natomiast z finansowego punktu widzenia, co z tego, że na lipcowym szczycie unijnym Polska wynegocjowała dla siebie odpowiednią kwotę, jeśli wypłata tej kwoty w sposób arbitralny (z naruszeniem prawa traktatowego) może być Polsce wstrzymana. Uzasadnienie normatywne polskiego weta w sposób syntetyczny przedstawić można następująco: „Prawo wtórne nie może zmieniać, uzupełniać ani wywoływać skutku obchodzenia procedury przewidzianej w art. 7 [TUE]" (pkt 13 ww. opinii Służby Prawnej Rady).

Państwa członkowskie Unii nie mają kompetencji do przyjęcia nowego instrumentu odbudowy w trybie zwykłej umowy międzyrządowej (międzynarodowej), co wynika chociażby z historii przyjmowania tzw. paktu fiskalnego.

Autor jest profesorem nadzwyczajnym i doktorem habilitowanym nauk prawnych, adwokatem, byłym pełnomocnikiem Polski przed TSUE