Wydawać by się mogło, że o II wojnie światowej nic nowego nie da się już powiedzieć. A jednak prezentowane na wystawie wspomnienia z września 1939 roku szeregowych, zwykłych mieszkańców polskiej stolicy – są upublicznione po raz pierwszy. Wystawa osnuta na relacjach świadków poświęcona jest 27 dniom obrony Warszawy opisywanym z perspektywy mieszkańców miasta.
Kuratorzy wystawy – Małgorzata Berezowska, Julian Borkowski, Izabella Maliszewska – wydobyli relacje z archiwów Muzeum Warszawy, w których znajdują się od lat 50. XX wieku. Trafiły tu po rozwiązaniu Instytutu Badań Warszawy znajdującego się wówczas na Uniwersytecie Warszawskim.
Niepublikowane pamiętniki
Właśnie ta instytucja przechowywała zapiski nadesłane w odpowiedzi na zorganizowany przez Instytut Badań Warszawy w 1947 roku konkurs na wojenny „Pamiętnik Warszawiaka”. I nagroda wynosiła 50 tysięcy, a nie była to suma ogromna, tym bardziej, ze przyznano 2 nagrody po 25 tys. Uczestnicy konkursu spisywali bardzo świeże jeszcze wspomnienia, wielu przysłało skopiowane fragmenty pamiętników pisanych na bieżąco we wrześniu 1939. Z tego powodu zapiski zawierają mnóstwo informacji, których pamięć nie zatarła, a upływający czas – nie zdeformował. Napisali je przedstawiciele rozmaitych pokoleń, zróżnicowanego wykształcenia, pochodzący z różnych środowisk społecznych.
– Ludzie nadsyłali szczere teksty, nie ma w nich podlizywania się władzy, mało dla niej entuzjazmu. Pewnie dlatego nie zostały wydane przez PIW, jak zostało zaplanowane – wyjaśnia jedna z kuratorek wystawy. – A Instytut Badań Warszawy wkrótce stracił samodzielność i przestał istnieć.
Spośród 134 nadesłanych wówczas osobistych opowieści, kuratorzy wystawy wybrali 13. Fragmenty ich pamiętników prezentowane są w formie audioprzewodników oraz jako cytaty rozmieszczone w sześciu salach tematycznych. Opowieść uzupełniają przedmioty wojennej codzienności, a także druki, pamiątki i fotografie.
Goniec prezydenta Starzyńskiego
Jedna z sal w całości została poświęcona Stanisławowi Ostrowskiemu, który przed wojną pracował w ratuszu jako goniec, a we wrześniu 1939 roku był wysłannikiem do specjalnych poruczeń Zarządu Miasta i prezydenta Stefana Starzyńskiego. Przed wojną trenował biegi, więc łatwiej mu było poruszać się rowerem po mieście. Jego pamiętnik to niezwykle barwna relacja pokazująca wrześniowy świat z perspektywy cywilów i dowództwa kierującego obroną miasta.
W ostatniej sali można oglądać projekcję filmu dokumentalnego „Oblężenie” amerykańskiego reportera Juliena Bryana, który zarejestrował nie tylko wrześniowe zniszczenia miasta, lecz także życie codzienne cywilów.
Wystawie towarzyszy książkowe wydanie warszawskich pamiętników, a także bogaty program edukacyjny dla szkół. W kinie „Syrena” w Muzeum Warszawy odbywać się będą pokazy filmów o tematyce wojennej.
Wystawa potrwa do 5 stycznia 2020 roku.
