Suwerennym prawem każdego państwa jest ustalenie warunków, które muszą spełnić obcokrajowcy, aby móc pozostawać legalnie na jego terytorium. Właściwy organ administracji może podjąć decyzję o wydaleniu do kraju trzeciego cudzoziemców przebywających niezgodnie z prawem. Tylko w pierwszym półroczu 2018 r. z terytorium Polski przekazano ponad 11 tys. obcokrajowców, a w całym 2017 r. ponad 23 tys. osób. Zważywszy na dramatyczne historie zawracanych oraz wiążące Polskę umowy międzynarodowe, trzeba pamiętać o konieczności poszanowania ich godności i praw.
Czytaj także: HFPC: cudzoziemiec powinien znać powody wydalenia
Najpierw sprawdzić
W polskim prawodawstwie przesłanki wydania decyzji o zobowiązaniu cudzoziemca do powrotu określono enumeratywnie w art. 302 ustawy z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach (DzU z 2013 r., poz. 1650 ze zm.). Decyzję taką wydaje się m.in., gdy obcokrajowiec przebywa w Polsce bez ważnego zezwolenia lub wizy, a także gdy wymagają tego względy obronności, bezpieczeństwa lub interes państwa. Zobowiązaniu do powrotu podlegają też osoby, którym odmówiono statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej, i nie opuściły terytorium Polski w ciągu 30 dni, lub też przebywają w strzeżonym ośrodku albo areszcie dla cudzoziemców. Na organie wykonującym decyzję powrotową spoczywa szczególny obowiązek weryfikacji, czy w sprawie wydana została ostateczna decyzja i czy nie zachodzą przesłanki udzielenia cudzoziemcowi zgody na pobyt ze względów humanitarnych lub zgody na pobyt tolerowany. Uchybienie temu obowiązkowi mogłoby bowiem spowodować wydalenie do kraju, w którym narażony byłby na utratę życia lub wolności, na tortury albo nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie, co naruszałoby zasadę non-refoulement. Jest to jedna z najważniejszych instytucji prawa międzynarodowego, wyrażona po raz pierwszy w konwencji ONZ dotyczącej statusu uchodźców z 1951 r., a następnie powtórzona m.in. w konwencji ONZ w sprawie zakazu stosowania tortur czy Karcie Praw Podstawowych UE.
Z troską i opieką
Na szczególną uwagę zasługują minimalne gwarancje dla cudzoziemców, wobec których decyzję o zobowiązaniu do powrotu wykonuje się przymusowo. Zgodnie z art. 329 ust. 3 ustawy o cudzoziemcach osobę zawracaną doprowadza się do granicy lub do portu lotniczego albo morskiego państwa, do którego zostaje wydalona. Polskie władze ponoszą wtedy odpowiedzialność za wszelkie naruszenia praw zawracanych cudzoziemców aż do momentu przekazania ich uprawnionemu organowi w państwie przyjmującym.
Zgodnie z zaleceniami wydanymi przez Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom (CPT) priorytetem powinno być poszanowanie godności i zapewnienie bezpieczeństwa osobom przymusowo zawracanym. Szczególną opieką otoczyć należy dzieci, kobiety w ciąży, osoby z niepełnosprawnością i w podeszłym wieku.
