Podstawę faktyczną do sporządzenia niniejszej opinii stanowi opis stanu faktycznego przedstawionego przez Zlecającego sporządzenie niniejszej opinii.
IV. Stan faktyczny
Adwokat Maksymilian Wzięty oraz detektyw Wawrzyniec Oko na zasadzie „wspólnoty biurowej", w tym samym gabinecie, prowadzą odrębne (każdy własną) działalności gospodarcze. Adwokat – kancelarię adwokacką, a detektyw – biuro detektywistyczne. Owa „wspólnota biurowa" jest zorganizowana w ten sposób, że adwokat Maksymilian Wzięty dzieli z detektywem Wawrzyńcem Oko ten sam gabinet, ponosząc po połowie koszty czynszu najmu oraz koszty eksploatacyjne, w tym koszty wspólnego telefonu stacjonarnego wraz z faksem. Gabinet ma powierzchnię 80 metrów kwadratowych. Znajdują się w nim m.in. dwa biurka. Przy jednym pracuje adwokat Maksymilian Wzięty, przy drugim detektyw Wawrzyniec Oko. Panowie starają się przyjmować swoich klientów w innych dniach, tak, aby w tym samym czasie nie był obecny w gabinecie jednocześnie klient adwokata i detektywa. Natomiast bywa tak, że podczas przyjmowania klientów przez adwokata Maksymiliana Wziętego, obecny jest również detektyw Wawrzyniec Oko, zaś podczas przyjmowania klientów przez detektywa Wawrzyńca Oko, obecny bywa adwokat Maksymilian Wzięty. Adwokata i detektywa poza umową o wspólne ponoszenie kosztów wynajmu i eksploatacji gabinetu nie łączy żadna inna umowa.
Adwokat Maksymilian Wzięty reprezentuje jako obrońca z wyboru w postępowaniu przygotowawczym podejrzanego Zenona Kolanko w sprawie o udział w zorganizowanej grupie przestępczej (art. 258 § 1 KK), w ramach której dokonano kradzieży z włamaniem kilku samochodów ciężarowych (art. 279 § 1 w zw. z art. 294 § 1 KK). Zenon Kolanko po ogłoszeniu mu postanowienia o przedstawieniu zarzutów przyznał się do popełnienia zarzucanych czynów i złożył wyjaśnienia, ujawniając w nich okoliczności popełnionych przestępstw i osoby z nim współdziałające (to jest: Klaudiusza Nowicjusza i Mieczysława Króla), chcąc skorzystać w przyszłości z dobrodziejstwa art. 60 § 3 KK (obligatoryjne nadzwyczajne złagodzenie kary). W oparciu o wyjaśnienia Zenona Kolanko, złożone po przedstawieniu mu zarzutów, zatrzymano Klaudiusza Nowicjusza i Mieczysława Króla oraz obu postawiono zarzuty popełnienia przestępstw z art. 258 § 1 KK i 279 § 1 KK w zw. z art. 294 § 1 KK, a następnie tymczasowo aresztowano. Obrońcą z wyboru Klaudiusza Nowicjusza i Mieczysława Króla jest adwokat Zenobiusz Spokojny. Podejrzani Klaudiusz Nowicjusz i Mieczysław Król nie przyznali się do zarzucanych im czynów i odmówili składania wyjaśnień.
Po zamknięciu śledztwa, prokurator skierował do sądu akt oskarżenia, którym objął Zenona Kolanko, Klaudiusza Nowicjusza i Mieczysława Króla. Co do Zenona Kolanko, w akcie oskarżenia zawarto wniosek w trybie art. 335 k.p.k., wnosząc o wydanie wobec niego wyroku skazującego bez przeprowadzenia rozprawy i wymierzenie mu kary łącznej pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania – przy zastosowaniu nadzwyczajnego złagodzenia kary w oparciu o art. 60 § 3 i 5 KK.
Po wpłynięciu aktu oskarżenia do sądu, adwokat Maksymilian Wzięty postanowił zaoferować swoją pomoc w przedmiotowej sprawie oskarżonym Klaudiuszowi Nowicjuszowi i Mieczysławowi Królowi. W tym celu zwrócił się o pomoc do detektywa Wawrzyńca Oko, prosząc go o zorganizowanie spotkania z Klaudiuszem Nowicjuszem i Mieczysławem Królem, a następnie o uczestnictwo w takim spotkaniu i pomoc, w jak to określił, „pozyskaniu kolejnych klientów". Adwokat Maksymilian Wzięty obiecał również detektywowi, że otrzyma od niego 500 zł w zamian za podpisanie zlecenia przynajmniej przez jednego z oskarżonych. Detektyw dotarł do ww. oskarżonych (przebywali oni na wolności – sąd po wpłynięciu aktu oskarżenia uchylił bowiem wobec nich tymczasowe aresztowanie) i zorganizował ich spotkanie z adwokatem Maksymilianem Wziętym. Na tym spotkaniu adwokat, któremu towarzyszył detektyw, przekazał oskarżonym Klaudiuszowi Nowicjuszowi i Mieczysławowi Królowi swoją ofertę, w ramach której zaproponował, że może podjąć się ich obrony i że powinni oni przyznać się do zarzucanych im czynów oraz złożyć wyjaśnienia zgodne z wyjaśnieniami Zenona Kolanko. Gwarantował, że jeśli skorzystają z jego pomocy, dostaną „karę w zawieszeniu". Za swoją pomoc oczekiwał wynagrodzenia w kwocie po 5000 zł od każdego z nich, ale płatnej tylko w przypadku wydania przez sąd wyroku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności. Adwokat powiedział również, żeby oskarżeni się nie martwili, bo prokurator to jego kolega ze studiów i cyt.: „jak ja was będę reprezentował, to wszystko będzie dobrze". Dodał również, że ich dotychczasowy obrońca adwokat Zenobiusz Spokojny cyt.: „jest leniem, kiepsko ich dotąd bronił i jak będą słuchać go dalej, to trafią do zakładu karnego na kilka dobrych lat". W trakcie spotkania detektyw Wawrzyniec Oko zachwalał, jak to określił, „skuteczność" adwokata Maksymiliana Wziętego.
Po kilku dniach od spotkania, w kancelarii adwokata Maksymiliana Wziętego pojawił się oskarżony Klaudiusz Nowicjusz i stwierdził, że przyjmuje jego ofertę i chce go ustanowić swoim obrońcą. Zostały podpisane upoważnienie do obrony i umowa co do wynagrodzenia na warunkach proponowanych uprzednio przez adwokata Maksymiliana Wziętego. Adwokat udzielił Klaudiuszowi Nowicjuszowi instrukcji co do treści wyjaśnień, które ma złożyć w przyszłości w sądzie. Oskarżony pytał, co ma zrobić z dotychczasowym obrońcą – zostawić, czy się z nim rozstać. Adwokat Maksymilian Wzięty stwierdził, że cyt.: „to nie mój problem". W trakcie całej rozmowy był obecny detektyw Wawrzyniec Oko, który ponownie wychwalał adwokata Maksymiliana Wziętego, a oskarżonemu pogratulował dobrego wyboru obrońcy. Po opuszczeniu gabinetu przez oskarżonego, detektyw zwrócił się do adwokata o wypłatę obiecanych 500 zł, stwierdzając, że oskarżony zlecił prowadzenie sprawy. Adwokat zapłacił detektywowi tę kwotę.
V. Analiza prawna
Zgodnie z art. 80 PrAdw adwokaci i aplikanci adwokaccy podlegają odpowiedzialności dyscyplinarnej za postępowanie sprzeczne z prawem, zasadami etyki lub godnością zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych. Poniżej zostaną omówione te zachowania adwokata Maksymiliana Wziętego wskazane w powyżej opisanym stanie faktycznym, które mogą podlegać odpowiedzialności dyscyplinarnej.
V.1. Warunki, jakim powinna odpowiadać siedziba kancelarii (lokal) oraz osoba, z którą w tym samym lokalu adwokat prowadzi działalność, z uwzględnieniem tajemnicy adwokackiej
Zgodnie § 4 Regulaminu, lokal, w którym adwokat wykonuje zawód, powinien być odpowiedni. Powinien w szczególności odpowiadać wymogom godności i zasad wykonywania zawodu oraz zapewniać klientom dyskrecję (ust. 1), powinien być zabezpieczony przed dostępem osób niepowołanych, zarówno w godzinach urzędowania, jak i poza tymi godzinami (ust. 2). Adwokat może wykonywać zawód z wykorzystaniem wspólnego lokalu i urządzeń technicznych wspólnie z innym adwokatem, radcą prawnym oraz prawnikiem zagranicznym bez utworzenia spółki (wspólnota biurowa) (ust. 9). Również § 9 ust. 2c KEA odwołuje się do zasad prowadzenia kancelarii adwokackiej, wprowadzając zakaz świadczenia pomocy prawnej w tym samym lokalu z osobą prowadzącą inną działalność, gdy taka sytuacja byłaby sprzeczna z zasadami etyki adwokackiej lub mogła narazić dobre imię Adwokatury.
Niewątpliwie zasady wyżej wskazane zostały przez adwokata Maksymiliana Wziętego naruszone przez prowadzenie wspólnoty biurowej z detektywem, czyli osobą prowadzącą działalność wykraczającą poza katalog profesji wskazanych w § 4 ust. 9 Regulaminu.
Niedopuszczalne jest również świadczenie pomocy prawnej bez zapewnienia klientowi warunków umożliwiających zachowanie w tajemnicy wszystkiego, o czym mowa w związku z udzieleniem pomocy prawnej (art. 6 ust. 1 PrAdw). Obowiązkiem adwokata jest zabezpieczenie przed ujawnieniem lub niepożądanym wykorzystaniem wszystkiego, o czym dowiedział się w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych (§ 19 ust. 1 KEA).
W niniejszej sprawie warunki lokalowe – jedno pomieszczenie, wspólny telefon i faks z detektywem, a także obecność detektywa w trakcie świadczenia pomocy prawnej przez adwokata urągają jednej z podstawowych zasad wykonywania zawodu adwokata – zasadzie tajemnicy adwokackiej.
Tajemnica adwokacka – od strony normatywnej – jest instytucją prawa o klarownie ukształtowanym charakterze oraz granicach. W aktualnym stanie prawnym, legislatura nadała tajemnicy adwokackiej wymiar absolutny, a przez to bezwzględny (z dyskusyjnym, i raczej okazjonalno-przejściowym wyjątkiem wprowadzonym ustawą z 2000 r. mającą zapobiegać praniu brudnych pieniędzy) (J. Naumann, Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu. Komentarz, Warszawa 2017, komentarz do § 19).
„Przedstawiając w toku komunikowania się np. z radcą prawnym czy adwokatem fakty oraz okoliczności wyczerpująco i prawdziwie, klient zakłada, że tylko pełny obraz jego sytuacji daje możliwość udzielenia mu skutecznej pomocy, a ponadto, że informacje te nie będą wykorzystane przeciwko niemu. Należy przyjąć, że gdyby zakres przekazywanych przez klienta informacji warunkowany był świadomością ryzyka, jakie wiąże się z ich dalszym udostępnieniem, to często zakres ten nie byłby pełny, a tym samym pomoc prawna nie mogłaby być adekwatna do sytuacji, w której faktycznie znajduje się klient" – wyr. TK z 2.7.2007 r., K 41/05, Legalis.
V.2. Zasady dotyczące pozyskiwania klientów
Zgodnie z § 23 KEA adwokatów obowiązuje zakaz pozyskiwania klientów w sposób sprzeczny z godnością zawodu oraz współpracy z podmiotami pozyskującymi klientów z naruszeniem prawa lub zasad współżycia społecznego.
Natomiast § 23b ust. 1 KEA statuuje zakaz proponowania usług potencjalnym klientom w formie oferty skierowanej do osób, które uprzednio nie wyraziły takiego wyraźnego życzenia.
Adwokat Maksymilian Wzięty zlecił poszukiwanie klientów detektywowi, a następnie skierował do nich ofertę, pomimo że nie wystąpili z takim życzeniem, stąd jego zachowanie wyczerpało znamiona przewinień dyscyplinarnych, o których mowa powyżej. Detektyw miał również za zadanie przyczynić się do pozyskania klientów przez rozpowszechnianie pochlebnych informacji o adwokacie (§ 23b ust. 5 KEA – niedopuszczalność zlecania osobom trzecim rozpowszechniania informacji o adwokacie), z tego tytułu otrzymał wynagrodzenie (§ 23d KEA – zakaz przekazywania przez adwokata komukolwiek korzyści tytułem wynagrodzenia za skierowanie do niego klienta). Prowadzenie akwizycji spraw opartej o zasadę prowizyjną w sposób oczywisty narusza godność zawodu adwokata. Kupczenie adwokaturą jest czynem uwłaczającym (J. Naumann, Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu..., komentarz do § 23d).
Nie tylko sposób pozyskania klientów był nieetyczny, ale również sam przebieg rozmowy z klientami, w trakcie której adwokat powoływał się na znajomość z prokuratorem, czym naruszył § 23b ust. 2b KEA. Gwarantował swoim potencjalnym klientom wynik sprawy, o ile skorzystają z jego usług, czym naruszył § 23b ust. 2a KEA (zakaz stwarzania w informacji prawdopodobieństwa wywołania nieuzasadnionego oczekiwania co do wyników pracy adwokata). Dokonał również niepochlebnej oceny pracy dotychczasowego obrońcy oskarżonych, tj. naruszył § 23b ust. 2c KEA (zakaz bezpośrednich porównań w zakresie jakości pracy z innymi adwokatami i ich krytyki).
V.3. Zasady podejmowania się reprezentacji klientów
Kultura relacji między adwokatami w sposób bezpośredni wpływa na komfort pracy, co przekłada się na jej efekty. Jednocześnie sposób wzajemnego postępowania adwokatów w bardzo poważnym stopniu kształtuje wizerunek palestry w społeczeństwie, w sądownictwie i na wszystkich innych obszarach, na których zawodowo działają adwokaci. Wizerunek ten może przekładać się albo na wzmacniające zaufanie publiczne do zawodu, szacunek i prestiż albo też na ich upadek skutkujący stopniowym zanikaniem zaufania publicznego i zastępowanie go publiczną nieufnością. Ten ostatni kierunek oznaczałby dla adwokatury katastrofę. Z tych przyczyn właściwe relacje pomiędzy adwokatami mają podstawowe znaczenie dla samych adwokatów, jak i dla społecznego otoczenia, w którym się obracają (J. Naumann, Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu..., komentarz do § 31).
Adwokat Maksymilian Wzięty, pozyskując klientów w sposób wyżej wskazany, w wysokim stopniu naruszył zasady Kodeksu Etyki Adwokackiej, w tym zwłaszcza zasadę lojalności w stosunku do kolegów (§ 31 KEA). Klienci zostali „podkupieni" bez wiedzy i zgody adwokata – dotychczasowego obrońcy (§ 34 KEA). Orzecznictwo sądów dyscyplinarnych jest w tej kwestii jednoznaczne: „Przejęcie sprawy przez adwokata bez należytego wyjaśnienia i zgody dotychczas prowadzącego sprawę adwokata stanowi jedno z podstawowych naruszeń norm koleżeńskich jak i korporacyjnych" – orz. WSD z 17.6.1989 r., WSD 5/89, Legalis.
Sytuację komplikuje dodatkowo fakt, że klient obecny, jak i klienci pozyskiwani pozostają ze sobą w związku – są oskarżeni o ten sam czyn, a jeden z nich złożył obciążające pozostałych wyjaśnienia. Zasady etyki adwokackiej i przepisy postępowania karnego jednoznacznie zakazują obrony oskarżonych, których interesy pozostają w sprzeczności, chociażby ci klienci na to się godzili (§ 46 KEA, art. 85 § 1 KPK).
Termin „klient" należy interpretować szeroko. Nie chodzi tu więc o osobę, która udzieliła pełnomocnictwa, lecz o osobę, która zgłasza się do adwokata, choćby wyłącznie celem zasięgnięcia porady.
Sformułowanie „interesy sprzeczne" należy wykładać szerzej niż tylko jako interesy wykluczające się. Sprzeczność interesów oznacza de facto sytuację, w której interesy dwóch lub większej liczby klientów zahaczają się w ten sposób, że zachodzi między nimi jakikolwiek konflikt. Przejawem takiego konfliktu jest sytuacja, w której nie da się w pełni zrealizować interesu jednego z klientów bez równoczesnego ujemnego oddziałania na sferę interesów innego klienta (lub choćby potencjalnego zagrożenia tej sferze). Innym przejawem omawianego konfliktu jest przypadek, kiedy poufna informacja uzyskana od jednego z klientów może być wykorzystana dla lepszej obrony interesów innego klienta, kosztem interesów drugiego z nich, względnie informacja wykorzystana w interesie jednego klienta będzie wykorzystana przeciwko innemu klientowi i bezpośrednio pogorszy jego sytuację, albo choćby stworzy takie potencjalne niebezpieczeństwo (J. Naumann, Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu... komentarz do § 46).
Jednym z istotnych elementów relacji łączącej adwokata z klientem są rozliczenia finansowe. Adwokat Maksymilian Wzięty ukształtował kwestię honorarium w ten sposób, że za swoją pomoc oczekiwał wynagrodzenia w kwocie po 5000 zł od każdego z oskarżonych, ale płatnej tylko w przypadku wydania przez sąd wyroku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności. Naruszył w ten sposób § 50 ust. 3 KEA, który statuuje zakaz zawierania umowy z klientem, która przewidywałaby obowiązek zapłaty honorarium adwokatowi za prowadzenie sprawy uzależniony wyłącznie od ostatecznego wyniku sprawy. „Zgodnie z § 50 KEA adwokatowi nie wolno ustalać wynagrodzenia wyłącznie od wyniku prowadzonej sprawy. W literaturze jednoznacznie wskazuje się, że omawiany przepis ma zapobiegać powstawaniu sytuacji, kiedy adwokat z jednej strony świadczy pracę bez wynagrodzenia, z drugiej zaś osobiście czuje się zaangażowany w wynik finansowy. Zasadność tego rozstrzygnięcia w pełni znajduje potwierdzenie w realiach niniejszej sprawy, gdzie obwiniony tłumaczył opieszałość w prowadzeniu sprawy właśnie tym, że nie otrzymał wynagrodzenia. Takim właśnie sytuacjom ma zapobiegać powołany przepis" – orz. WSD z 23.8.2014 r., WSD 12/14.
VI. Wnioski
Po analizie zachowań adwokata Maksymiliana Wziętego, mając na względzie interes publiczny (art. 17 ust. 1 Konstytucji RP), należy stwierdzić, iż naruszył on: art. 6 ust. 1 PrAdw, § 4 ust. 1, ust. 2, ust. 9 Regulaminu, § 9 ust. 2c KEA, § 19 ust. 1 KEA, § 23 KEA, § 23b ust. 1, ust. 2a, ust. 2b, ust. 2c, ust. 5 KEA, § 23d KEA, § 31 KEA, § 34 KEA, § 46 KEA, § 50 ust. 3 KEA, art. 85 § 1 KPK.
VII. Zastrzeżenia
1. Niniejsza opinia została sporządzona w oparciu o stan prawny obowiązujący w dniu jej sporządzenia, tj. 23.03.2018 r.
2. Niniejsza opinia została sporządzona wyłącznie na podstawie stanu faktycznego podanego przez zlecającego opinię. Autor opinii nie wyłącza możliwości uzupełnienia niniejszej opinii w przypadku, gdy zostaną ujawnione lub uzyskane przez Zlecającego sporządzenie niniejszej opinii nowe dokumenty lub nowe dowody, dotyczące przedmiotu opinii.
3. Wszystkie punkty niniejszej opinii stanowią integralną całość i nie mogą być wykorzystywane i stosowane przez Zlecającego sporządzenie opinii w sposób wybiórczy/fragmentaryczny. Autor niniejszej opinii nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie niniejszej opinii w sposób niezgodny z niniejszym postanowieniem.
Jan Kowalski
(podpis własnoręczny)
Z czego najlepiej się uczyć
- Ustawa z 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze.
- Ustawa z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego.
- Zbiór Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej – dalej jako KEA) – Obwieszczenie Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej z 14.12.2011 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu.
- Regulamin wykonywania zawodu adwokata w kancelarii indywidualnej lub spółkach (dalej Regulamin) – Obwieszczenie Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej z 7.7.2015 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Regulaminu wykonywania zawodu adwokata w kancelarii indywidualnej lub spółkach.
