Azja, kontynent nieznany

Dlaczego muzyka Azji tak nas fascynuje?

Maria Pomianowska:

Siedzę w niej od dziecka, gdy zauroczyła mnie z pewnej radiostacji, którą złapałam przypadkowo na domowym radioodbiorniku. Odtąd moja edukacja muzyczna rozwijała się dwutorowo. W szkole uczyłam się grać na wiolonczeli, po lekcjach słuchałam arabskich melizmatów. To było typowe, nasza fascynacja Azją ma początkowo trochę irracjonalny charakter. Czujemy, że dotykamy czegoś tajemniczego.

Skrzyżowanie Kultur od 23 września

Pani jednak postanowiła pójść dalej i tę tajemnicę zgłębić.

W latach 80. zaczęłam poznawać Indie, co zajęło prawie dekadę i spowodowało przełom w moim życiu. Zrozumiałam, że Azja niesłychanie nas, Europejczyków, inspirowała. Niemal wszystkie instrumenty muzyczne – te bardziej złożone, będące wytworem myśli człowieka – pochodzą stamtąd. Ojczyzną instrumentów smyczkowych jest Azja Centralna, między Amu-darią i Syr-darią, gdzie w X–XIII w. wytwarzano najlepsze łuki. Cymbały, czyli prototyp fortepianu, narodziły się na terenach Iranu i Kurdystanu. Gitara, lub szerzej instrumenty szarpane, także powstały w tych rejonach. Azja to kontynent o ogromnym znaczeniu dla dziedzictwa świata.

Zobacz galerię zdjęć

A nie sądzi pani, że muzyka Azji pociąga nas, bo ma wymiar duchowy, którego pozbawiony jest komercyjny pop i współczesna muzyka poważna, nastawiona często wyłącznie na poszukiwania formalne?

Muzyka ma tam swoją filozofię i to w każdym regionie: w Indiach, na Dalekim Wschodzie, w Azji Centralnej. Jest ludziom potrzebna jak woda czy powietrze, wszyscy z nią obcują. Każdy dźwięk jest ważny, bo muzyka odróżnia nas od zwierząt i stanowi o cywilizacyjnym rozwoju. Podczas pierwszej wizyty w Indiach w sklepie z instrumentami sprzedawca zapytał mnie nagle: „Czy pani wie, że muzyka to nasz sposób komunikacji z Bogiem?". I zrobił cały wykład. Wtedy nie rozumiałam, dziś wiem, że muzyka w Azji jest środkiem porozumiewania między światem materialnym a duchowym. Takiego podejścia nam, Europejczykom, bardzo brakuje.

Jesteśmy ograniczeni formą?

Nie mamy umiejętności improwizacji melodycznej. Nie uczy tego szkoła muzyczna, a w całej Azji jest ona niesłychanie rozwinięta i przekazywana kolejnym pokoleniom. Dlaczego? Bo tam muzyka zawsze jest kreacją, dzięki temu każdy wypowiada siebie. W naszej kulturze – od muzyki ludowej po rock – improwizacja odgrywa marginalną rolę.

My kreację bardziej dziś utożsamiamy z lansowaniem siebie, w kulturze azjatyckiej służy ona wewnętrznemu wzbogaceniu.

To akt psychologiczny. Myślę, że ważne jest również to, iż dzięki temu ludzie Azji wzmacniają poczucie własnej wartości.

Artyści Dalekiego Wschodu jednak nie improwizują.

W Chinach czy Japonii muzyka jest szalenie skodyfikowana, wszystko zostało przed wiekami zaplanowane do tego stopnia, że często nie wolno było zmienić nawet jednej nuty. Kiedy jeżdżę do Japonii na koncerty i gram improwizowane oberki, one przyjmowane są najgoręcej. Myślę, że zainteresowanie Japończyków i Chińczyków Chopinem, Bachem czy Mozartem wynika z faktu, że dla nich muzyka europejska jest pełna wolności.

Azja to wciąż kontynent nie w pełni przez nas odkryty. Czy dlatego na festiwal Skrzyżowanie Kultur zaprosiła pani artystów z Armenii, Azerbejdżanu lub Jakucji?