Korespondencja z Brukseli

Walonowie po dziesięciu dniach blokowania umowy o wolnym handlu z Kanadą zgodzili się dać zielone światło rządowi federalnemu na jej podpisanie, a przywódcy UE i Kanady zatwierdzili umowę w minioną niedzielę.

Na ostatnim etapie protestu dołączyło do niego jeszcze kilku regionalnych aktorów w Belgii, ale faktycznie to Paul Magnette, minister-prezydent Walonii, był autorem buntu przeciw CETA.

Magnette to nie pierwszy lepszy niedouczony radykał. Lider francuskojęzycznych socjalistów jest uniwersyteckim profesorem, wybitnym specjalistą w tematyce unijnej. A jego partia to nie eurosceptyczni populiści w rodzaju prawicowego Frontu Narodowego we Francji czy lewicowego Ruchu Pięciu Gwiazd we Włoszech. Partia Socjalistyczna to lewica głównego nurtu, należąca od dekad do establishmentu politycznego w Belgii.

Ale w przeciwieństwie do partii socjalistycznych innych krajów Europy Zachodniej Belgowie krytycznie patrzą na wolny rynek. Zawsze podawani jako negatywny przykład zsyndykalizowanej lewicy, która w dzisiejszych czasach nie ma racji bytu. Z tej słabości w sprawie CETA Magnette uczynił siłę swojej partii. Czy pomoże mu to zatrzymać spadek w notowaniach, z którego korzystają działacze skrajnej marksistowskiej lewicy w regionie? To się niedługo okaże. Ale na pewno już uczyniło Magnette bohaterem ruchów antyglobalistycznych w Europie.

Kanada w niepewności

Opór Walonii wobec CETA nie miał realnych podstaw. Wielokrotnie pisano o tym, że sama Walonia ma minimalne obroty handlowe z Kanadą, podejrzewano też, że blokada jest zemstą na centroprawicowym rządzie federalnym: „Skoro nie chcecie nas w koalicji rządowej, to takie są skutki" – wydawał się mówić Magnette.

Ale wątpliwości, które zgłaszali regionalni Belgowie, nie były wymyślone. Wzięli je z katalogu zarzutów przygotowanych przez krytyków CETA. Wczytawszy się w protokół belgijsko-belgijskich uzgodnień, który ma być teraz w formie deklaracji dołączony do głównego porozumienia, widać, że największym problemem jest arbitraż międzynarodowy. Bo inne punkty deklaracji w zasadzie potwierdzają to, co i tak w umowie już się znajduje: nie zmieniają się zasady importowania żywności genetycznie modyfikowanej, CETA nie dotyczy usług publicznych, nie może wpływać na legislację socjalną.

W przypadku arbitrażu natomiast są nowości. Belgowie stwierdzili, że zapisy z CETA powinien zbadać Europejski Trybunał Sprawiedliwości. I dopiero gdy on uzna, że arbitraż nie łamie unijnego prawa, to Belgowie mogą go zaakceptować. Czas na to jest, bo i tak najpierw CETA wchodzi w życie warunkowo, czyli w swojej – najważniejszej – części handlowej. Natomiast część inwestycyjna, w tym arbitraż, będzie obowiązywała, dopiero gdy zakończy się ratyfikacja w parlamentach wszystkich 28 państw UE. A to może potrwać nawet kilka lat.

Można by powiedzieć, że to nic rewolucyjnego, bo przecież jeśli ETS uzna arbitraż za niezgodny z europejskim prawem, to jasne jest, że nie może on obowiązywać. Belgowie wyrazili zatem „oczywistą oczywistość".

Ale po pierwsze, jako jedyni zapowiedzieli, że poproszą o werdykt ETS. Po drugie, otworzyli furtkę do akceptowania CETA „a la carte". W kanadyjskich mediach można wyczytać niepewność, co dokładnie oznacza belgijska deklaracja. Czy Belgia, i każdy inny kraj UE, będzie mogła w procesie ratyfikacji przyjąć CETA, ale bez arbitrażu? A jeśli tak, to czy Kanada też może ratyfikować CETA bez arbitrażu? I czy w ogóle ma ratyfikować CETA, skoro może nastąpić zmiana w tak ważnym punkcie, a Kanady przy stole negocjacyjnym w Brukseli nie było?

Z różnych źródeł płynie oczekiwanie, że te szczegóły będzie można jeszcze wyjaśnić, bo dotyczą punktu, który i tak nie wchodzi jeszcze w życie.

Ramy dla globalizacji

Międzynarodowy arbitraż nie jest niczym nowym w umowach tego typu. Jest do nich wprowadzany, żeby dać pewność inwestorom zagranicznym, którzy mogą nie mieć zaufania do krajowego systemu prawnego.

Najsłynniejszym przykładem z Polski jest wyrok w sprawie Eureko, które pozwało nasz rząd przed międzynarodowy sąd w Londynie za niedokończoną prywatyzację PZU i wygrało. Arbitraż wynikał z międzypaństwowej umowy polsko-holenderskiej.

Inny świeży przykład to ubiegłotygodniowy wyrok sądu arbitrażowego w Hadze, który przyznał 20 mln euro odszkodowania indyjskiej spółce będącej właścicielem sieci sklepów Baltona na warszawskim lotnisku. Spółka uznała, że remont lotniska pozbawił ją zagwarantowanych w wieloletniej umowie zysków. Tutaj arbitraż był możliwy dzięki umowie polsko-indyjskiej.

A więc sam arbitraż nie jest wynalazkiem CETA. Ale teraz mówi się o nim głośno, bo gdy kończono negocjacje nad CETA, rozpoczynały się właśnie rozmowy o TTIP, czyli porozumieniu z USA. I to w tej umowie arbitraż wzbudził ogromną krytykę. Bo o ile trudno wyobrazić sobie kanadyjskie firmy puszczające z torbami europejskie rządy, to już wielkie amerykańskie koncerny idealnie do tego obrazu pasują.

Krytycy arbitrażu twierdzą, że nie jest on potrzebny w przypadku partnerów o zbliżonym poziomie rozwoju gospodarczego i niezależnym sądownictwie, jak UE, Kanada czy USA. I nie uspokoiły ich zmiany dokonane w CETA, które zapewniły rządom wpływ na wybór sędziów do arbitrażu. Są też krytyczni wobec arbitrażu zmodyfikowanego w projekcie TTIP.

Rozstrzygnięcie batalii o CETA pokazuje, że to nie koniec dyskusji o arbitrażu i o sensie wolnego handlu. Sam Magnette przyznał, że nie chodzi o CETA, ale o ramy dla globalizacji. I wręcz powiedział, że nie będzie na pewno zgody na TTIP.