Wznowienie postępowania administracyjnego: można podważyć ostateczną decyzję

Sytuacje, w których istnieje możliwość wznowienia postępowania zakończonego ostateczną decyzją administracyjną, zostały w sposób wyczerpujący określone w kodeksie postępowania administracyjnego.

Z tych względów nie ma praktycznych możliwości rozszerzania podstaw umożliwiających weryfikację decyzji wydanej w tym trybie. Oceniając kodeksowe rygory i przesłanki wznowienia, należy podkreślić, że omawiana weryfikacja jest możliwa w sytuacji, gdy okaże się, że wydana przez organ ostateczna decyzja administracyjna jest dotknięta tak poważną wadą, że nie może funkcjonować w obrocie prawnym, jak również powodować skutków dla stron postępowania.

Przesłanki wznowienia

Wznowienie postępowania dotyczy przede wszystkim sytuacji, w których dowody będące podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia okazały się fałszywe (np. strona przedstawiła organowi administracji publicznej podrobione dokumenty); decyzja została wydana w wyniku przestępstwa (np. urzędnik podejmujący decyzję przyjął łapówkę).

Podstawą wznowienia postępowania jest także sytuacja, w której decyzja została wydana przez pracownika lub organ administracji publicznej, który podlega wyłączeniu z mocy prawa (np. gdy pracownik był stroną postępowania czy wydał decyzję w swojej sprawie). Przeszkoda do wydania ostatecznego rozstrzygnięcia, a jednocześnie podstawa do wznowienia istnieje również wtedy, gdy strona bez własnej winy nie brała udziału w postępowaniu (np. nie doręczano jej pism urzędowych lub też wysyłano je pod błędny adres).

Wznowienie postępowania będzie również konieczne, gdy wyjdą na jaw istotne dla sprawy nowe okoliczności faktyczne lub nowe dowody istniejące w dniu wydania decyzji, nieznane organowi, który wydał decyzję. W tym przypadku nowe okoliczności muszą istnieć już w dniu wydania weryfikowanej decyzji.

Dodatkowo nowe dowody muszą być istotne dla sprawy, co w praktyce oznacza, że gdyby o ich istnieniu wiedział organ administracji publicznej w momencie podejmowania decyzji, byłaby ona inna od wydanego i kwestionowanego rozstrzygnięcia. Wznowienie postępowania jest również dopuszczalne w sytuacji, w której przepisy uzależniają wydanie decyzji od zajęcia stanowiska przez inny organ, a organ wydający decyzję nie czekał na rozstrzygnięcie właściwego organu i wydał rozstrzygnięcie w sprawie. Podobnie też można żądać wznowienia postępowania, gdy tzw. zagadnienie wstępne zostało rozstrzygnięte przez właściwy organ lub sąd odmiennie od oceny przyjętej przy wydaniu decyzji.

W tym miejscu należy wyjaśnić, że tzw. zagadnienie wstępne to sytuacje, w których wydanie orzeczenia merytorycznego w sprawie będącej przedmiotem postępowania przed właściwym organem uwarunkowane jest uprzednim rozstrzygnięciem wstępnego zagadnienia prawnego.

Ocena zaś tego zagadnienia wstępnego, gdyby ono w sobie mogło być przedmiotem odrębnego postępowania (tzn. w oderwaniu od sprawy, na tle której wystąpiło), należy ze względu na jego przedmiot do kompetencji innego organu państwowego niż ten, przed którym toczy się postępowanie w głównej sprawie.

Niezależnie od przyczyn wznowienia należy pamiętać, że postępowanie z powodu sfałszowania dowodu lub popełnienia przestępstwa może być wznowione zasadniczo po stwierdzeniu tego faktu przez sąd.

Wyjątkowo we wskazanych powyżej sytuacjach postępowanie może być wznowione również przed stwierdzeniem omawianych okoliczności, pod warunkiem że są one oczywiste, a wznowienie postępowania jest niezbędne dla uniknięcia niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia ludzkiego albo poważnej szkody dla interesu społecznego.

W sytuacji opisanej powyżej można wznowić postępowanie także w przypadku, gdy postępowanie przed sądem lub innym organem nie może być wszczęte na skutek upływu czasu lub z innych przyczyn określonych w przepisach prawa.

Dodatkowo istnieje możliwość wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja.

Od niespełna dwóch lat niewykluczone jest wznowienie postępowania w przypadku, gdy zostało wydane orzeczenie sądu stwierdzające naruszenie zasady równego traktowania, zgodnie z ustawą z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania (DzU nr 254, poz. 1700).

Oczywiście warunkiem niezbędnym do wznowienia jest ustalenie, że naruszenie zasady równego traktowania miało wpływ na rozstrzygnięcie sprawy zakończonej decyzją ostateczną. W tym miejscu warto pamiętać, że wznowienie postępowania oparte na sądowych rozstrzygnięciach jest ograniczone czasowo. Zgodnie z przepisami można go bowiem żądać w terminie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się właściwego orzeczenia.

Inicjatywa strony

Podanie o wznowienie postępowania może być wniesione do organu administracji publicznej, który wydał decyzję w I instancji, w terminie jednego miesiąca od dnia, w którym strona dowiedziała się o okoliczności stanowiącej podstawę do wznowienia postępowania. Innymi słowy, rozstrzygający dla zachowania omawianego terminu jest dzień dowiedzenia się o wydanym rozstrzygnięciu, a nie dzień, od którego strona miała taką możliwość. W konsekwencji okoliczność, że strona nie dołożyła należytej staranności w celu zdobycia wiadomości o wydanej decyzji, jest z punktu widzenia zachowania terminu do wznowienia pozbawiona znaczenia prawnego.

Samo wznowienie postępowania następuje w drodze postanowienia. Orzeczenie to stanowi podstawę do przeprowadzenia przez właściwy organ postępowania co do przyczyn wznowienia oraz co do rozstrzygnięcia istoty sprawy. Z kolei odmowa wznowienia postępowania następuje w drodze decyzji.

Organem właściwym do wznowienia postępowania jest organ, który wydał w sprawie decyzję w ostatniej instancji. Wyjątkowo w przypadku gdy przyczyną wznowienia postępowania jest działalność organu, o wznowieniu postępowania rozstrzyga organ wyższego stopnia. To ostatnie zastrzeżenie nie dotyczy sytuacji, gdy decyzję w ostatniej instancji wydał minister, a w sprawach należących do zadań jednostek samorządu terytorialnego – samorządowe kolegium odwoławcze.

Organ administracji publicznej po przeprowadzeniu określonego postępowania wydaje decyzję, w której odmawia uchylenia dotychczasowej decyzji bądź ją uchyla. To pierwsze rozstrzygnięcie jest możliwe, gdy organ stwierdzi brak podstaw do uchylenia decyzji, drugie natomiast wchodzi w grę, gdy organ oceni istnienie podstaw do uchylenia decyzji.

W przypadku gdy w wyniku wznowienia postępowania nie można uchylić decyzji na skutek upływu wymaganego terminu (wynosi on 10 lat, gdy decyzja została wydana w wyniku przestępstwa bądź była oparta na fałszywych dowodach, oraz 5 lat w pozostałych przypadkach), organ administracji publicznej ogranicza się jedynie do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazania okoliczności, z powodu których nie uchylił tej decyzji.

W trakcie rozpoznawania sprawy, w gestii organu administracji publicznej właściwego w sprawie do wznowienia jest również ewentualna możliwość wstrzymania z urzędu lub na żądanie strony wykonania decyzji. Takie rozstrzygnięcie jest dopuszczalne, jeżeli okoliczności sprawy wskazują na prawdopodobieństwo uchylenia decyzji w wyniku wznowienia postępowania. Co do zasady na postanowienie w sprawie wstrzymania wykonania decyzji stronie przysługuje zażalenie, chyba że postanowienie wydał minister lub samorządowe kolegium odwoławcze.

Podstawa prawna:

- Ustawa z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (DzU z 2000 r. nr 98, poz. 1071 z późn. zm.).