Tak orzekł Trybunał Sprawiedliwości UE w wyroku z 28 lipca 2016 r. w sprawie Ordre des barreaux francophones i germanophone i in. (C-543/14).
Stan faktyczny
Od początku 2014 r. adwokaci świadczący usługi w Belgii stracili prawo do zwolnienia z VAT, które przysługiwało im wcześniej. Zwolnienie to obowiązywało na podstawie przepisu krajowego, który co prawda był niezgodny z ogólnymi regułami unijnymi, ale art. 371 dyrektywy VAT umożliwiał zastosowanie wyjątków od ogólnych reguł. Uchylenie przepisu krajowego przewidującego możliwość zwolnienia usług świadczonych przez adwokatów z podatku spowodowało, że usługi te zostały objęte podstawową stawką VAT – 21 proc. Decyzja o opodatkowaniu usług świadczonych przez adwokatów stawką podstawową została zaskarżona do belgijskiego Trybunału Konstytucyjnego, który zwrócił się z pytaniami do Trybunału Sprawiedliwości UE.
Wątpliwość TK dotyczyła zgodności opodatkowania usług świadczonych przez adwokatów z regulacjami Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z 1950 r. oraz Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. Dokumenty te, wraz z art. 47 Karty Praw Podstawowych UE, gwarantują każdemu prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia jego sprawy, możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela oraz prawo do pomocy prawnej, jeżeli dana osoba nie ma wystarczających środków, a pomoc ta jest konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości.
TK zapytał również, czy pomoc udzielana przez adwokata może być uznana za usługę opieki i pomocy społecznej, które to usługi są zwolnione z VAT, lub za działalność instytucji społecznych, objętych obniżoną stawką VAT. Trybunał odniósł się również do uregulowań konwencji z Aarhus, w zakresie, w jakim jej przepisy przewidują prawo dostępu do wymiaru sprawiedliwości i wskazują, że dostęp taki ma być niedyskryminujący ze względu na koszty dzięki stworzeniu odpowiedniego mechanizmu udzielania pomocy, aby zlikwidować lub redukować finansowe i inne ograniczenia dostępu do wymiaru sprawiedliwości.
Rozstrzygnięcie
W wyroku z 28 lipca 2016 r. w sprawie C-543/14 Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł, że przepisy dyrektywy Rady 2006/112/WE z 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w świetle prawa do skutecznego środka prawnego i zasady równości broni zagwarantowanych w art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej nie zawierają żadnego elementu mającego wpływ na ich ważność w zakresie, w jakim przepisy te nakładają VAT na usługi świadczone przez adwokatów na rzecz podmiotów, które nie korzystają z pomocy prawnej w ramach krajowego systemu pomocy prawnej.
Trybunał orzekł również, że świadczenie pomocy prawnej przez adwokata na rzecz podmiotów, które korzystają z pomocy prawnej w ramach krajowego systemu pomocy prawnej, nie mogą być traktowane jako usługa opieki i pomocy społecznej, przez co nie są to usługi zwolnione z VAT. W zakresie powołanych uregulowań zawartych w konwencji z Aarhus, TSUE orzekł, że przepisy te nie mogą być powołane do celów oceny ważności przepisów dyrektywy.
masz pytanie, wyślij e-mail: tygodnikpodatki@rp.pl
Poradnik specjalny: Polski Ład - jak rozliczyć się z fiskusem
Tomasz Ciechanowski, młodszy konsultant w Dziale Doradztwa Podatkowego BDO
Usługi pomocy prawnej nie mogą korzystać ze zwolnienia
Komentowany wyrok dotyczy zniesienia zwolnienia z VAT usług świadczonych przez adwokatów w Belgii. Wyrok ten ma jednak duże znaczenie również dla Polski, ze względu na ujednolicenie w krajach europejskich reguł dotyczących VAT.
Opodatkowanie usług świadczonych przez adwokatów ma szczególne znaczenie dla adwokatów świadczących usługi pro bono. Również taki rodzaj pomocy był m.in. przedmiotem rozważań komentowanego wyroku TSUE. Jak słusznie zauważył Trybunał, usługi świadczone przez adwokatów pro bono są finansowane z budżetu państwa. W związku z tym argument, że opodatkowanie usług świadczonych przez adwokatów będzie miało przełożenie na wzrost kosztów obrony w wymiarze sprawiedliwości, wydaje się nietrafiony. Z racji finansowania takich usług ze środków państwowych, koszt ich wykonania będzie taki sam.
Nie można również uznać, że pomoc prawna świadczona przez adwokatów jest usługą opieki i pomocy społecznej. W związku z tym adwokaci nie mogą skorzystać na tej podstawie ze zwolnienia z VAT. Zawód adwokata nie jest również instytucją o charakterze społecznym, przez co adwokaci nie mają możliwości do zastosowania obniżonej stawki VAT. Trybunał zwrócił również uwagę, że nie każdy adwokat podejmuje pracę pro bono, a decyzja o udzieleniu tego rodzaju pomocy podejmowana jest suwerennie.
Warto wspomnieć, że w sprawie stanowisko zajęła również sama rzecznik generalna TSUE Eleanor Sharpston. Rzecznik podkreśliła, że Belgia nie ma możliwości wprowadzenia na nowo zwolnienia usług prawnych z VAT, jeżeli zdecydowała się z niego zrezygnować.
Komentowany wyrok ma wpływ na adwokatów działających we wszystkich krajach UE i pokazuje, że w związku z ujednoliconymi regułami dotyczącymi VAT w UE, nie ma możliwości wprowadzenia zwolnienia z podatku dla świadczenia usług pomocy prawnej. Mimo że zwolnienie takie obowiązywało do tej pory w Belgii, ponowne wprowadzenie jest już niemożliwe. Rozstrzygnięcie TSUE prowadzi tym samym do wniosku, że wprowadzenie zwolnienia z VAT pomocy prawnej w jakimkolwiek kraju UE byłoby niezgodne z przepisami unijnymi.
