Reportaż: Romowie we Francji

Gmina Aubervilliers w departamencie Seine-Saint-Denis szczyciła się niegdyś kwitnącym przemysłem odzieżowym i chemicznym. Dziś słynie z tego, że jej mieszkańcy są najbiedniejsi w całym regionie paryskim. 10 tysięcy euro – tyle wynosi tu przeciętny roczny dochód mieszkańca. Bezrobocie sięga prawie 25 procent. Za zaśmieconymi, brudnymi ulicami, na których kłębią się imigranci z Afryki i Azji, widać niezagospodarowane tereny i opuszczone budynki fabryczne. W jednym z takich miejsc obok wiaduktu nad autostradą A86, w chatach skleconych z tego, co znaleźli na ulicach i na pobliskim wysypisku śmieci, koczują Romowie. Na kilku metrach kwadratowych domków z blachy i kartonu wyłożonych brudnymi dywanami, by chronić się przed wiatrem i wilgocią, mieszkają nawet ośmioosobowe rodziny. Bose, brudne, wychudzone dzieci biegają na deszczu. Kobiety noszą przywiązane kolorowymi chustami niemowlęta na plecach. Wszędzie widać kawałki metalu, stare rowery i puszki, które mieszkańcy wygrzebują ze śmietników, by je sprzedać w skupie metali. Czuć zapach moczu i mokrych szmat.

Nikt nie wie, ilu ich jest. Kilkudziesięciu, może kilkuset. Są nieufni, wręcz wrodzy. Nie lubią obcych, szczególnie dziennikarzy, którzy przybywają tu tłumnie, odkąd prezydent Nicolas Sarkozy zapowiedział w sierpniu likwidację kilkuset nielegalnych obozowisk Romów i deportację mieszkańców do Rumunii i Bułgarii. Obozowisko w Aubervilliers jest ostatnim w okolicy. Pozostałe dwa buldożery zrównały z ziemią, a mieszkańców z 300 euro w ręku wsadzono do samolotów do Bukaresztu.

[srodtytul]Dumny lud[/srodtytul]

– Oni nie chcą, by ludzie traktowali ich jak cyrkową atrakcję – tłumaczy wrogie zachowanie Romów towarzyszący mi Romulus-Ionut Spin ze stowarzyszenia Coup de Mains niosącego pomoc nielegalnym imigrantom. Romulus-Ionut jest Rumunem. Przybył do Francji w wieku 16 lat. Utrzymywał się, pracując na budowach po 14 godzin dziennie. Teraz pomaga Romom, którzy przebyli tę samą drogę co on 12 lat temu. – Przyjeżdżają tylko z tym, co mają na sobie. Pociągiem, autostopem – mówi. Są zdeterminowani, chcą uciec przed nędzą i dyskryminacją w ojczyźnie. Z romantycznym mitem o wędrującym Cyganie ich los ma niewiele wspólnego. W Rumunii mieszkają w wioskach. Zajmują się rzemiosłem, pracują tu i tam. Odkąd weszliśmy do Unii Europejskiej i wybuchł kryzys, ich sytuacja się pogorszyła. Przyjeżdżają, bo są tu puste tereny, na których mogą koczować – ciągnie Rumun. Wszyscy chcą zostać na stałe, marzą o własnym domu, o pracy. Dla gminy, w której większość mieszkańców stanowią imigranci żyjący z zasiłków, to problem nie do rozwiązania. Brakuje pieniędzy, pracowników społecznych i mieszkań. Dla Romów nie ma tu miejsca.

[srodtytul]Wioski integracyjne[/srodtytul]

Do niedawna gminy, przy wsparciu finansowym władz w Paryżu i Europejskiego Funduszu Socjalnego, usiłowały im pomóc. Stworzono sześć wiosek integracyjnych, między innymi w Montreuil, Bagnolet, Saint-Ouen i Saint-Denis, w których umieszczono ponad 250 rodzin. Zamiast w blaszanych chatach mieszkają w niskich drewnianych domkach z łazienką i kuchnią. Mają pracę, ich dzieci chodzą do szkoły. Ale to kropla wody w morzu potrzeb. Wioski integracyjne są w stanie przyjąć zaledwie pięć procent Romów z okolic Paryża.

- Najlepiej by było, gdyby udało się ich wszystkich umieścić w takich ośrodkach przejściowych – mówi Christophe Auger ze stowarzyszenia ALJ93, które zarządza czterema z sześciu wiosek. – Nie mam jednak złudzeń, że przy obecnej polityce rządu nie mamy co liczyć na dalszą pomoc finansową – wzdycha. Dlatego ALJ93 stara się wraz z innymi organizacjami charytatywnymi o inne, tańsze rozwiązania. Coup de Mains stworzyła w Saint-Denis ośrodek, który nazywa La Passerelle, czyli przejście do lepszego życia. Mieści się w dawnym biurowcu wciśniętym między tory kolejowe i ruchliwą ulicę. Budynek miał zostać rozebrany, ale gmina zgodziła się oddać go organizacji za darmo. Po remoncie mają w nim zamieszkać Romowie. 25 rodzin na 800 metrach kwadratowych w systemie rotacyjnym. Gdy znajdą pracę i lepsze mieszkanie, inna rodzina zajmie ich miejsce. Remont przeprowadzają sami.

[srodtytul]Niechciani w Europie[/srodtytul]

Gabriel ma 34 lata, żonę i trójkę dzieci. We wrześniu 2009 roku przyjechał z rumuńskiej Oradei, do Pantin, gminy sąsiadującej z Aubervilliers. Dołączył do jednego z dzikich obozowisk. Teraz cieszy się jak dziecko na nowe mieszkanie w La Passerelle. Dzięki Coup de Mains ma pracę w sklepie z używaną odzieżą prowadzonym przez organizację i prawo pobytu na dziesięć lat. – Przyjechałem do Francji, bo nie miałem z czego wyżywić mojej rodziny. W Rumunii z trudem wiązałem koniec z końcem. Zarabiałem 100 euro miesięcznie, pracując na budowach – opowiada.

Według niego sytuacja Romów w ojczyźnie wygląda znacznie gorzej niż we Francji. – Nasze dzieci nie chodzą do szkół. Nikt nam nie pomaga. Mieszkamy w rozpadających się blokach – dodaje. Gabriel wróciłby chętnie do domu, ale nie ma po co. – Tam nas nie chcą. Tu wprawdzie też, ale jest z czego żyć – wzrusza ramionami. Wcześniej próbował osiedlić się we Włoszech. – Stamtąd też nas wygnali – przyznaje. Tego, że Romowie są niechciani w Europie, nie rozumie. – Jesteśmy takimi samymi ludźmi jak wszyscy inni. Chcemy pracować. Nie można nas traktować jak bydło – mówi. Jego mieszkanie w dawnym biurowcu jest już prawie gotowe. Gabriel wybrał sobie czarne kanapy i pomalował ściany na zielono. – Moja żona lubi ten kolor – dodaje ze śmiechem.

[srodtytul]Wzorowi pracownicy[/srodtytul]

Liliana, Madelina, Francesca i Camelia siedzą w małej ciasnej salce na parterze biurowca, w którym mają niedługo zamieszkać. Opowiadają siostrze Anette z fundacji Abbé Pierre’a o swoim pierwszym dniu w szkole. – Byłam bardzo zdenerwowana. Zwróciłam obiad – mówi ośmioletnia Camelia. Żadna z dziewczynek nigdy nie chodziła do szkoły. Dziesięcioletnia Madelina przyciska do piersi różowy tornister, z którego jest bardzo dumna. Dostała go wraz z nowymi ubraniami od fundacji SOS enfants. Pierwszy dzień w szkole był trudny. Dziewięcioletnia Francesca nie włożyła majtek. Dzieci się z niej śmiały. Madelina załatwiła się zamiast w toalecie w kabinie prysznicowej.

– Największym problemem w integracji Romów stanowi ich zacofanie cywilizacyjne – tłumaczy siostra Annette. Dzieci nie umieją jeść przy stole nożem i widelcem, rodzice nie dbają o ich higienę. – To wynik wieloletniego życia w obozowiskach bez wody i prądu – dodaje zakonnica. Teraz uczą się wszystkiego na nowo. Coup de Mains znalazła ich rodzicom pracę w okolicznych restauracjach i hotelach. Wielu z nich jest analfabetami, więc oprócz zawodu uczą się pisać i czytać. Znalezienie dla nich pracy było trudne, bo Romowie mają we Francji bardzo złą opinię, a Paryż ograniczył Rumunom i Bułgarom w 2007 roku dostęp do wielu zawodów. Sytuacja pogorszyła się jeszcze, gdy Francja obciążyła Romów odpowiedzialnością za wzrost przestępczości w kraju. Niesłusznie – uważa Christophe Auger. – Oni żebrzą i grzebią w śmietnikach. Ale to robią także Francuzi. To są dumni ludzie, chętni do pracy. Kradzież do dla nich ostateczność – twierdzi. Niektórzy z nich mają już oferty pracy i szukają mieszkania. – Są wzorowymi pracownikami. A to jest warunkiem dla ich pozostania w kraju. Tylko kiedy mają pracę i prawo pobytu, nie można ich deportować.

[srodtytul]Niszczenie tradycyjnego stylu życia[/srodtytul]

Nie wszystkim taka pomoc się podoba. Od chwili zaostrzenia polityki rządu wobec Romów organizacje działające w obronie tej mniejszości wyrastają we Francji jak grzyby po deszczu. Umieszczanie Romów w mieszkaniach im się nie podoba.

Stowarzyszenie Voix Des Roms oskarżyło ALJ93, że niszczy „tradycyjny styl życia Romów”. Zdaniem organizacji, zrzeszającej głównie francuskich Cyganów, powinni oni żyć w przyczepach kempingowych i podróżować po kraju. – Oskarżyli nas o tworzenie gett dla Romów. O izolowanie ich od reszty społeczeństwa i niszczenie ich wielowiekowej kultury – mówi Christophe Auger.

- Ich pomysłem na pomoc jest rozdawanie tym ludziom instrumentów muzycznych, by zarabiali na życie jako wędrowni muzykanci. To chyba nie wystarczy jako pomysł na życie społeczności liczącej kilkaset tysięcy osób – dodaje rozgoryczony. Według niego kwestia Romów stała się kartą przetargową w grze o wpływy w Unii Europejskiej.