„Zapad 2025”. Rosjanie manewrują strachem. Nie po raz pierwszy

– W Kijowie spodziewaliśmy się, że Rosjanie wrócą do siebie (po zakończeniu ćwiczeń). Jednak gdy kontynuowali, dla mnie stało się jasne, że to już – mówił dowódca ukraińskiej armii, gen. Ołeksandr Syrśkyj o rosyjskich manewrach „Zapad 2021”, po których nastąpiło uderzenie na Ukrainę.

Największe wojskowe ćwiczenia swoich zachodnich okręgów wojskowych (wspólnie z armią Łukaszenki) Kreml prowadzi co cztery lata. – Obecnie w jednym roku to jest „Zachód”, potem „Wschód”, dalej „Centrum” i „Kaukaz”. W ciągu czterech lat sytuacja na możliwych teatrach działań bojowych zmienia się i oni w kółko prowadzą wszystkie te manewry – wyjaśnia ukraiński ekspert Paweł Łakijczuk.

„Zapad-81” – zastraszanie Polaków we wrześniu 1981 roku

Zgodnie z tradycją sięgającą czasów ZSRR scenariusz ćwiczeń zawsze przewiduje atak jakiegoś agresora (najpierw na Związek Radziecki, teraz na wspólne państwo Łukaszenki i Putina), potem jego odparcie, „problemy wyzwolenia zagrabionych terytoriów” i „stabilizację sytuacji”. Tak scenariusz „Zapad 2025” opisał białoruski minister obrony Wiktor Chrenin, ale podobny był na przykład w 1981 roku, w czasie manewrów, które najbardziej zaważyły na naszej historii.

Gigantyczne ćwiczenia, prawdopodobnie największe w ZSRR, w których brało udział nie mniej niż 150 tys. żołnierzy z trzech okręgów wojskowych i Floty Bałtyckiej, odbyły się we wrześniu 1981 roku. Ich wielkość porównywano z wielkością operacji armii Stalina w czasie drugiej wojny światowej. Jednym z głównych politycznych celów było zastraszenie Solidarności, w perspektywie – jak się później okazało – wprowadzenia stanu wojennego.

Czytaj więcej

Plus Minus

Zapad’81. Manewry wojsk i naciski na Polskę

Moskwa nie od dziś wyznacza wojskowym manewrom cele inne niż tylko militarne. Ćwiczenia Zapad '81...

– Tylko w składzie „1. Frontu Białoruskiego” (w ćwiczeniach na terenie Białorusi –red.) wykorzystano ponad 6 tys. czołgów, 6 tys. dział i moździerzy, ponad 400 samolotów i helikopterów. (…) Na niektórych odcinkach działań (na poligonie koło Połocka – red.) strzelało do 300 dział na kilometr frontu – wspominał z rozrzewnieniem lata młodości ówczesny dowódca plutonu Siergiej Krapiwin.

Najważniejszymi elementami manewrów były jednak desanty, zarówno morskie, jak i powietrzne. Obserwatorzy uznali je za przygotowania do inwazji na Polskę, tym bardziej, że jeden z nich odbył się na poligonie Borne Sulimowo. Jednak gdy uwaga wszystkich skierowana była na armię radziecką, ataku na nasz kraj dokonała nasza własna armia.

Taktyczna broń atomowa jako środek „deeskalacji”

Po rozpadzie ZSRR rosyjscy generałowie zaczęli dochodzić do siebie pod koniec lat 90., czego świadectwem były manewry „Zapad-99”. Rosjanie chcieli przećwiczyć odpieranie uderzenia NATO (tak, jakby Sojusz kiedykolwiek zamierzał najechać Rosję) biorąc pod uwagę możliwości zachodnich armii ujawnione w niedawnym ataku na Jugosławię. W trakcie ćwiczeń okazało się, że to się nie uda, dlatego zaczęto planować użycie taktycznej broni jądrowej „w celu deeskalacji”.

Problem użycia broni jądrowej powrócił w trakcie ćwiczeń Zapad w 2009 roku, jednak do tej pory nie jest jasne, czy uderzenia nią wpisano do rosyjskiej doktryny wojskowej, czy też nie. Przy tym nie pojawiały się informacje, by Rosjanie trenowali użycie tej broni w innych manewrach (na przykład „Kaukaz”).

Foto: Tomasz Sitarski

Poza tym w 1999 roku rosyjskie dowództwo chciało udowodnić, że znów należy się z nim liczyć, rosyjskie bombowce strategiczne latały więc aż do Norwegii i Islandii. Skończyło się to skandalem dyplomatycznym, bo gdy naruszyły przestrzeń powietrzną tych państw, zostały przechwycone przez amerykańskie samoloty. Od tej pory takie incydenty zdarzają się na każdych manewrach „zachodnich”, tyle że rosyjskie samoloty obecnie naruszają granice państw bałtyckich czy Finlandii.

Od 2009 roku każde kolejne ćwiczenia są coraz większe i mają jasno wyrażony polityczny cel zastraszania zachodnich sąsiadów Rosji. Zachodni analitycy wskazywali wtedy, że „Zapad-2009” był skierowany przeciw Polsce, by wywrzeć na nas presję, gdyż współpracowaliśmy z USA przy amerykańskiej obronie przeciwrakietowej. Trwające jednocześnie manewry „Ładoga-2009” miały nastraszyć państwa bałtyckie i Finlandię (jeszcze nienależącą do NATO).

„Niech przyjdą, śnieg znów krzyknie im „perkele” (fińskie przekleństwo, również żołnierzy z „wojny zimowej” 1939-40 przeciw ZSRR)” – pisał wtedy jeden z fińskich internautów.

Manewry ukrywają przygotowania do inwazji

Ale rosyjskie groźby miały już wtedy swoją wagę. Rok wcześniej, w ćwiczeniach „Kaukaz-2008” Kreml – nie budząc niczyjego zdenerwowania – skoncentrował swoje wojska, które zostały użyte do ataku na Gruzję. Od tego czasu wszyscy podejrzewają, że kolejne manewry na zachodzie mogą służyć do tego samego.

– Każde manewry mają jakiś cel. I jednym z nich jest skryte stworzenie zgrupowania uderzeniowego. Czyli pod osłoną jawnych ćwiczeń to najszerzej przyjęty sposób przebazowania, przerzucenia wojsk, skoncentrowania na jakimś kierunku i stworzenia zgrupowania – wyjaśnia gen. Syrśkyj.

Czytaj więcej

Polityka

Polska nie jest przygotowana do walki z dronami? Dworczyk: Jesteśmy bezbronni

Polska nie jest przygotowana do zwalczania dronów, jakie są używane na wojnie Rosji z Ukrainą. Ż...

Tym to prawdopodobniejsze, że każdym kolejnym manewrom „Zapad” towarzyszą mniejsze ćwiczenia w różnych, zachodnich częściach Rosji (jak „Ładoga-2009”). W ten również sposób Kreml ukrywa prawdziwą liczebność wojsk biorących w nich udział. Według międzynarodowych umów na manewry, w których bierze udział ponad 13 tys. żołnierzy powinno się zapraszać więcej zagranicznych obserwatorów i pozwalać im na rozmowy z samymi żołnierzami.

Sami Ukraińcy twierdzą, że następny „Zapad”, ten w 2013 roku służył do zebrania rosyjskich wojsk przeznaczonych do ataku na Ukrainę rok później. Ówczesny szef sztabu generalnego, gen. Wiktor Mużenko, twierdził, że w manewrach brało udział ponad 200 tys. żołnierzy, z czego większość znajdowała się poza białoruskimi poligonami – wzdłuż ukraińskiej granicy i na południe od niej, w Kraju Krasnodarskim. Po manewrach trwało w rosyjskich garnizonach „niezaplanowane sprawdzanie gotowości bojowej”. To z nich w marcu 2014 roku dokonano najazdu na Krym i grupami dywersyjnymi przeniknięto do obwodów donieckiego i ługańskiego.

Czytaj więcej

Świat

Zapad, czyli jak przestraszyć świat

Rosyjscy i białoruscy żołnierze odpierają właśnie atak dywersantów. W rzeczywistości to pokaz ros...

– W czasie (kolejnych) manewrów „Zapad-2017” ćwiczono atak na państwa bałtyckie, występujące w scenariuszu jako wymyślone państwo „Wejsznoria” i przebijano „korytarz suwalski” (z Białorusi do Królewca–red.). Ale te manewry, w przeciwieństwie do „Kaukazu-2008”, nie przeszły od fazy ćwiczeń do realnego użycia wojsk – mówi o kolejnych rosyjskich manewrach Paweł Łakijczuk.

Za to stało się tak po „Zapadzie-2021”. Rosyjskie wojska pozostały na Białorusi pod pozorem kolejnych ćwiczeń „Sojusznicza stanowczość” podczas których ćwiczono desanty i rajdy na głębokie tyły przeciwnika, a w lutym 2024 dokonano prawdziwych (tyle, że nieudanych) w podkijowskim Hostomelu.