Rz: Ukraina podpisała niezwykle ambitny układ stowarzyszeniowy z Unią: zakłada wdrożenie niemal całego prawa europejskiego. W praktyce to możliwe?
Iwanna Kłympusz-Cyncadze: Umowa weszła w życie 1 stycznia 2016 r., ale to zadanie długoterminowe, nie na rok czy dwa. Uważamy jednak, że liberalizacja handlu z Unią, a jednocześnie konieczność dostosowania naszego prawa i norm do rozwiązań europejskich to najlepszy bodziec dla kontynuowania reform rynkowych na Ukrainie, a także rozwoju ukraińskiego biznesu na rynkach międzynarodowych. Ale Rosja robi wszystko, aby utrudnić nam to zadanie. Także 1 stycznia 2016 r., mimo wielomiesięcznych trójstronnych konsultacji przez cały 2015 r., Rosjanie bez ostrzeżenia zamknęli większość swojego rynku dla Ukrainy i bardzo utrudnili tranzyt naszych produktów m.in. do Azji Środkowej. To może tylko zachęcać nasze firmy do szukania alternatywnych rynków zbytu na Zachodzie.
To, co Ukraina straciła na rynku rosyjskim zdołała zrekompensować na rynku europejskim?
Nie, tak się jeszcze nie stało. Nasz eksport do Rosji z roku na rok spadł o 57 proc., stanowi on już jedynie 6,6 proc. całości sprzedaży za granicą. To bardzo mało. Ale jednocześnie z powodu okupacji przez Rosjan Donbasu i aneksji Krymu straciliśmy przeszło 20 proc. potencjału naszej gospodarki. Struktura gospodarki Ukrainy tak się przez to zmieniła, że rozwiązania zawarte w układzie stowarzyszeniowym nie odpowiadają już naszym potrzebom. Staramy się to w negocjacjach z Brukselą zmienić. Na razie jednak w 2015 r. wartość naszego eksportu do Unii spadła prawie o jedną czwartą, choć jego wolumen wzrósł o 5,5 proc. Dodatkowo na tym wyniku ciąży spadek cen produktów, które tradycyjnie eksportujemy, jak stal czy pszenica.
Polska prawo europejskie wdraża z ogromną pomocą finansową Unii: same fundusze strukturalne to 10 mld euro rocznie. Jak Ukraina bez takiego wsparcia ma stosować wyśrubowane normy ekologiczne czy sanitarne?
Fundamentalne pytanie. W praktyce będzie to oznaczało, że wdrożenie prawa europejskiego zajmie nam o wiele więcej czasu i będziemy musieli zaangażować po temu znacznie większą część naszego potencjału gospodarczego. A jest on skromny, tym bardziej że aż 5 proc. dochodu narodowego musimy przeznaczać na obronę i bezpieczeństwo, na wojnę w Donbasie.
Mimo konfliktu z Rosją europejskie firmy chcą inwestować na Ukrainie? To przewidywał układ stowarzyszeniowy.
Są pierwsze pozytywne sygnały: pojawiły się nowe inwestycje z Belgii, ale także USA, Japonii. Wszyscy przyznają, że zainteresowali się Ukrainą właśnie z powodu układu stowarzyszeniowego, otwarcia naszego rynku. Ale doceniają także to, co sami zrobiliśmy, w szczególności uzdrowienie systemu bankowego. To był bardzo trudny proces: przez półtora roku zamknęliśmy prawie 60 banków, ludzie tracili swoje oszczędności. Ale dziś nasze banki mają coraz wyższe notowania w agencjach ratingowych. Możemy też poluzować kontrole przepływów kapitałowych. Ukraina staje się więc dla obcego kapitału coraz bardziej atrakcyjna.
W ciągu dwóch lat od wybuchu rewolucji na Majdanie poziom życia, i tak już bardzo niski, jeszcze się załamał. Ludzie nie odwrócą się od integracji z Unią, skoro nie przekłada się to na żadne wymierne dla nich efekty, a i Bruksela nie chce dać nawet odległej obietnicy członkostwa?
Poznaj najlepsze samorządy w Polsce
Ukraińcy zrobili to, czego nie zrobił żaden naród w samej Unii: walczyli i ginęli pod flagą zjednoczonej Europy. Takiego poświęcenia nie da się wymierzyć dobrami materialnymi. Ale dziś musimy mówić otwarcie Ukraińcom to, o czym Polacy doskonale wiedzą, bo przeszli przez terapię szokową Balcerowicza: owoce reform pojawiają się dopiero z czasem. Koncentrujemy się na budowie kraju godnego, kraju nowoczesnego, który z czasem stanie się na tyle sprawny, że sama Unia będzie chciała nas zaprosić do swojego grona. Wiemy, że cierpliwość naszych obywateli nie jest nieograniczona, dlatego chcemy także wprowadzić reformy, które są od razu widoczne. W szczególności wdrażamy zmiany w wymiarze sprawiedliwości, czyścimy sądy z korupcji, Rada Najwyższa właśnie zmieniła konstytucję w taki sposób, aby umocnić rządy prawa.
Oligarchiczny system władzy trzyma się jednak mocno: ani jedna osoba z ekipy Wiktora Janukowycza do tej pory nie została rozliczona z korupcji. A najbardziej zaangażowani reformatorzy, w tym minister finansów Natalie Jaresko i minister gospodarki Aivaras Abromavicius, byli na tyle sfrustrowani brakiem reform, że postanowili odejść z rządu...
Nowy rząd nie zmienił kierunku reform kraju, idziemy tą samą, bardzo trudną drogą, jesteśmy częścią tej samej drużyny. Kontynuujemy na przykład proces urealnienia cen gazu i poprawy wydajności energetycznej kraju. Cały 2015 rok spędziłam w parlamencie i wiem, jak bardzo trudno było przełamać opór części posłów, aby przeforsować ustawy o budowie nowych instytucji do walki z korupcją. Ale dziś zbieramy tego owoce. Zaczyna działać sąd antykorupcyjny, specjalny urząd prokuratora, elektroniczny system deklaracji podatkowych.
Kraje Europy Środkowej zostały przyjęte do Unii dopiero po tym, jak uzyskały członkostwo w NATO. Ale na warszawskim szczycie w lipcu sojusz nie zaprosi Ukrainy do swojego grona...
Uważamy, że integracja z Unią i z NATO powinna posuwać się równolegle. Janukowycz umyślnie niszczył naszą armię, była ona też infiltrowana, a nawet dowodzona przez rosyjskich obywateli. Teraz musimy ją na gwałt odbudowywać, aby obronić kraj przed rosyjską agresją. Ale tak samo jak z Unią: kiedy będziemy mieli nowoczesne siły zbrojne, NATO będzie chciało przyjąć nas do swojego grona.
Integracja to jednak nie tylko handel, inwestycje, ale także, a może przede wszystkim, aspekt moralny: pojednanie takich narodów jak Francuzi i Niemcy czy Polacy i Niemcy. Pani dziadek Dmytro Kłympusz był najbliższym współpracownikiem Romana Szuchewycza, człowieka odpowiedzialnego za śmierć przynajmniej 100 tys. Polaków w czasie rzezi wołyńskiej. Czy Ukraina jest gotowa stawić czoła tej tragicznej przeszłości?
Mój dziadek działał w Ukrainie zakarpackiej, terenach, które nigdy nie należały do Polski, ale do imperium austro-węgierskiego, a potem Czechosłowacji. Zgadzam się – bez pojednania narodów Unii Europejskiej nie ma mowy o integracji. Ten proces rozpoczęli prezydenci Kwaśniewski i Kuczma, ale niestety te doświadczenia nie były później wystarczająco rozwijane. Obecni prezydenci, Duda i Poroszenko, powinni się w proces pojednania zaangażować. To musi być działanie dwustronne: trzeba przebaczyć i prosić o przebaczenie. A prawda historyczna powinna zostać ustalona przez historyków, bez nacisków politycznych, bo politycy nieraz mają własne, tajne motywy działania.
Już po odejściu Kuczmy jego następca Wiktor Juszczenko uznał jednak Romana Szuchewycza za bohatera Ukrainy, jego imieniem są nazywane ulice w wielu ukraińskich miastach...
Ukraina próbuje teraz rozliczyć się ze swoją trudną historią, z jej różnymi aspektami, które dopiero odkrywamy. Bardzo wiele zostało sfałszowane, w szczególności przez sowiecką propagandę, sowieckich historyków. Historycy muszą teraz zbadać, czy rzeczywiście Szuchewycz był odpowiedzialny za te straszne rzeczy, czy może ktoś inny nakładał mundur UPA i zabijał w imieniu UPA. Mieliśmy wiele takich przypadków! Musimy z wielką ostrożnością badać te sprawy.
Dla pani osobiście Roman Szuchewycz to bohater?
Jest bohaterem Ukrainy, takie otrzymał odznaczenie! To osoba, która zrobiła bardzo dużo dla budowania ukraińskiego państwa. Powtarzam: historycy muszą dopiero ustalić, czy Szuchewycz zrobił coś złego innym narodom. Jeśli tak, to będziemy musieli spuścić nasze głowy przed najbliższymi sąsiadami i przeprosić za te straszne rzeczy – o ile rzeczywiście zostały dokonane.
Nie jest więc pani pewna, czy rzeź wołyńska rzeczywiście nastąpiła?
Nie powinno się o tym rozmawiać z politykami, to jest nieodpowiedzialne. Przecież mogę przeczytać jedno w jednej książce, a drugie – w drugiej. Powinniśmy więc powołać komisję niezależnych historyków, aby rozstrzygnąć prawdę. Tylko tędy prowadzi droga do pojednania.
