Paryż uznał rzeź Ormian

Zdecydowaną większością głosów francuskie Zgromadzenie Narodowe przyjęło ustawę zakazującą negowania ludobójstwa Ormian, dokonanego przez Turków w czasie I wojny światowej. Ustawa, wymagająca jeszcze akceptacji Senatu – co jest raczej formalnością – przewiduje karę 45 tys. euro oraz do roku więzienia za publiczne negowanie tego faktu.

Prokuratura będzie zobowiązana do wszczęcia postępowania karnego, zawsze gdy w przestrzeni publicznej pojawią się plakaty czy transparenty o niedozwolonej treści. Karać będzie też za wypowiedzi i artykuły w prasie. Zgodnie z ustawą, organizacje angażujące się w ochronę praw ofiar ludobójstwa uzyskać mogą status oskarżyciela posiłkowego w procesach o negowanie ludobójstwa Ormian.

Zdaniem Turcji ustawa jest politycznym manewrem prezydenta Nicolasa Sarkozy'ego, który jest znanym przeciwnikiem członkostwa Turcji w UE. Prezydent Abdullah Gül zagroził Francji „trwałymi i poważnymi konsekwencjami". Ankara na początek wezwała na konsultacje swojego ambasadora z Paryża. Mówi się o zerwaniu stosunków dyplomatycznych i sankcjach ekonomicznych. – Nie traktujemy tych gróźb poważnie – powiedział Jean Leonetti, minister ds. europejskich. Francuzi zapewniają, że przyświeca im troska o pamięć ofiar i prawdę historyczną.

Francuska opozycja również jednak wiąże fakt uchwalenia ustawy ze zbliżającą się kampanią prezydencką. – We Francji mieszka 500 tys. osób pochodzenia ormiańskiego, którzy zapewne okażą Sarkozy'emu wdzięczność przy urnach wyborczych – mówi „Rz" prof. Georges Mink z Instytutu Socjologii i Polityki. Jego zdaniem zachowanie Francji w tej sprawie jest nieco nieracjonalne, gdyż Paryżowi jednocześnie zależy na dobrych relacjach z Ankarą.

Ustawy Zgromadzenia Narodowego oficjalnie nie akceptują sami Ormianie w Turcji, obawiając się, że wzmocnić ona może nastroje nacjonalistyczne i zaszkodzić ich liczącej 60 tys. osób społeczności. „Oddychamy tym samym powietrzem i pijemy tę samą wodę" – napisano w oświadczeniu patriarchatu ormiańskiego w Turcji, którego zdaniem wydarzenia sprzed niemal wieku nie powinny dzielić obu narodów.

Do tej pory 20 krajów świata uznało formalnie masakrę Ormian za ludobójstwo. Uczynił to także Parlament Europejski. W uchwale polskiego Sejmu z 2005 roku mowa jest o zbrodni, która była „pierwszym aktem ludobójstwa w XX wieku". Za każdym razem, gdy jakiś kraj zajmuje takie stanowisko, Ankara bardzo ostro protestuje.

W latach 1915 – 1923 Turcy mogli wymordować nawet do 1,5 mln Ormian. Ofiary były wieszane, rozstrzeliwane, zakopywane żywcem, topione, zrzucane w przepaści górskie, głodzone na śmierć i palone żywcem. Często przybijano im podkowy do stóp i stosowano inne wyrafinowane tortury. Dokonano tego w ramach systematycznej kampanii oczyszczania Turcji z Ormian prowadzonej przez tamtejszych nacjonalistów.

Rzeź rozpoczęła się w 1915 roku od eksterminacji ormiańskiej inteligencji z dużych miast. Ormianie byli nie tylko elementem obcym rasowo, ale również – jako chrześcijanie – „niewiernymi psami". Schwytanych ormiańskich duchownych traktowano z wyjątkowym okrucieństwem. Nienawiść wzbudziły również prorosyjskie sympatie części tej społeczności. Ci Ormianie, którzy przeżyli mordy, zostali wypędzeni.

Słynna brytyjska pisarka Agatha Christie tak opisywała historię pewnego Ormianina, którego poznała w latach 30. podczas jednej ze swoich podróży: „W wieku siedmiu lat wraz ze swoją rodziną i innymi ormiańskimi rodzinami został wrzucony przez Turków do głębokiego dołu. Wylano na nich smołę i podpalono. Jego ojciec, matka, dwaj bracia i siostry spłonęli żywcem. Ale on był mały, znalazł się pod spodem i żył jeszcze, gdy Turcy odeszli".

Opinie dla „Rzeczpospolitej"

prof. Ilter Turan

Uniwersytet Bilgi w Stambule