Śmierć „pasowanego” pacjenta

Polskie przepisy są jasne w tej kwestii. Gdy pacjent prezentuje -w związku z np. objawami choroby – określone, niebezpieczne zachowania wówczas personel posiada prawo do użycia wobec niego jednego z ww. środków przymusu bezpośredniego. Z założenia ma być on jak najmniej dla niego uciążliwy. W przypadku jednak czynnej agresji lekarze, pielęgniarki, lub ratownicy medyczni (na czas trwania transportu do szpitala) mogą pacjenta przytrzymać lub unieruchomić, przy jednoczesnym podaniu mu środków uspokajających. Konieczne jest wówczas w miarę możliwości uprzedzenie pacjenta o planowanych, siłowych czynnościach.  Unieruchomienie lub izolacja stosuje się w konkretnych, czasowych okresach: wpierw jest to przymus trwający 4 godziny, następnie można przedłużyć go na kolejne okresy 6 cio godzinne. Wydłużenie trwania podobnej sytuacji wymaga od lekarza skorzystania z konsultacji psychiatry. Jeśli przymus trwa więcej niż 24 godziny wówczas obowiązkiem lekarza jest zawiadomienie ordynatora oddziału. Polski ustawodawca nie wskazał jednakże maksymalnego czasu, w którym personel może unieruchomić lub izolować pacjenta. Zaznaczono jedynie, iż działanie takie może trwać „do czasu ustania przyczyn jego zastosowania”.

Mamy problem

Sprawa kutnowska niestety pokazuje nie tylko dramat, ale także wyłaniający się poważny problem systemowy. Pracownicy oddziałów psychiatrycznych podobne działania siłowe podejmują w stosunku do pacjentów od wielu już lat. Wbrew obiegowym opiniom dotyczącym w tym kontekście naruszania praw pacjenta, intencją działania w podobnych sytuacjach jest pomoc pacjentowi, który stanowi zagrożenie dla siebie. Placówki takie kontrolowane są w tym zakresie przez sąd opiekuńczy i Rzeczników Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego. Do  2018r. w np. wspomnianych oddziałach internistycznych, przymus podejmowany był jako działania w stanie wyższej konieczności. Lekarze nie posiadali w tym zakresie żadnych, formalnych uprawnień. Tym samym brak było stosownych procedur. Już w 2011r. Mariola Łodzińska zwracała z perspektywy pielęgniarskiej uwagę, iż w szpitalach specjalistycznych (niepsychiatrycznych) bardzo często przymus bezpośredni traktowany był w sposób daleki od profesjonalizmu. W swoim artykule pt „Zastosowanie przymusu bezpośredniego. Postępowanie z pacjentem agresywnym. Prawo a rzeczywistość,” stwierdza, iż sytuacje, w których personel oddziałów somatycznych przywiązywał ręce pacjenta bandażem do barierek zdarzały się bardzo często. Zaskakujące było jednak to, iż pielęgniarki poza oddziałami psychiatrycznymi, nie postrzegały tego działania jako formy przymusu. Podobne obserwacje dotyczyły interwencji w postaci przytrzymania osoby pobudzonej. Tutaj z kolei praktyka pokazuje inne błędy, a są nimi nadal ogólne opisy, jakie znajdują się w dokumentacji medycznej pacjentów. Działanie to stosowane było z racji np. : pobudzenia psychoruchowego pacjenta. Pojawiały się również wpisy „pacjent niewspółpracujący”.   

Niestety podobne błędy w obszarze danego oddziału mają także bardziej ogólne oblicze. Przymus bezpośredni podejmowany był już w czasach późnego Średniowiecza. W historii medycyny znamy przykłady, gdy personel stosował podkłady pod bandaże. Unieruchomienie również dzisiaj jak wiemy jest przykładem działania siłowego, które niejednokrotnie zmuszony jest podjąć personel. Bez względu na poziom rozwoju medycyny, będzie ono nadal formą interwencji stosowaną wobec pacjenta, którego stan zdrowia uniemożliwia mu racjonalną ocenę sytuacji. Nie jest to tylko praktyka psychiatrów. Pobudzony pacjent, często doświadczający np. panicznego i nagłego lęku pojawić się może także w oddziałach neurologicznych, chirurgicznych, czy w gabinecie stomatologii. Problem jednak polega obecnie na tym, iż istnieje całkowicie niezrozumiałe założenie, że personel do podobnych działań jest przygotowany. Prawda jest jednak zupełnie inna. Ani studia lekarskie, ani pielęgniarskie nie przygotowują do podobnych działań. Obecne przepisy wykonawcze, w przeciwieństwie do np. pierwsze rozporządzenia ws. stosowania przymusu bezpośredniego, nie wymuszają organizacji odpowiednich szkoleń na dyrektorze danej placówki. Stosowanie przymusu bezpośredniego winno być bezpieczne nie tylko dla pacjenta, ale również dla personelu. To dlatego część np. szpitali podpisuje umowy z firmami ochroniarskimi, których pracownicy pomagają w trudnych sytuacjach. Zdarzają się jednakże wśród nich takie, w których nie można czekać na dojazd grupy interwencyjnej. 

Refleksja

Sprawa w Kutnie jest trudnym do wyobrażenia dramatem. Zginął człowiek który był pacjentem wymagającym pomocy, wsparcia i bezpiecznego leczenia. Sytuacja ta zapewne jest źródłem niepojętego cierpienia dla rodziny. To jednak także tragedia dla personelu, który stosując przymus dąży przede wszystkim do ochrony pacjenta. Co zawiodło w tej sprawie: procedury czy medyczne rozpoznanie i praktyka? Nie wiemy. Oby jednak przykład ten uświadomił, że przymus bezpośredni nie jest tylko dodatkiem do procedury leczniczej. Bywa, iż jest on jej częścią i równie poważnie powinien być traktowany dla bezpieczeństwa tych, którzy sami go sobie zapewnić nie mogą. 

Autor jest doktorem nauk społecznych, pedagogiem i bioetykiem, jest ponadto wykładowcą prawa medycznego oraz ekspertem Instytutu Ordo Iurus, przez osiem lat pełnił funkcję Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego.