Kiedy organizuje się przedterminowe wybory burmistrza

Przyczyny wygaśnięcia mandatu określa art. 26 omawianej ustawy – są to: odmowa złożenia ślubowania, pisemne zrzeczenie się mandatu, utrata prawa wybieralności lub brak tego prawa w dniu wyborów, naruszenie ustawowych zakazów łączenia funkcji wójta z określonymi rodzajami działalności, orzeczenie trwalej niezdolności do pracy, śmierć, odwołanie w drodze referendum oraz odwołanie przez prezesa Rady Ministrów. Ponadto – od przyszłej kadencji – wygaśnięciem mandatu będzie skutkować niezłożenie we właściwych terminach oświadczenia majątkowego.

[srodtytul]Interwencja premiera i referendum[/srodtytul]

O ile takie przyczyny jak odmowa złożenia ślubowania, zrzeczenie się mandatu czy śmierć nie wymagają szerszego komentarza, o tyle warto się na chwilę zatrzymać nad pozostałymi.

Odwołanie wójta przez prezesa Rady Ministrów może nastąpić na zasadach określonych w przepisach [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=163433]ustawy o samorządzie gminnym[/link], z przyczyn określonych w jej art. 96 ust. 2. Mianowicie premier może odwołać wójta – na wniosek wojewody – gdy dopuszcza się on powtarzającego się naruszenia konstytucji lub ustaw. Przed złożeniem takiego wniosku wojewoda powinien wezwać wójta do zaprzestania łamania prawa. Zaznaczyć trzeba, że odwołania w tym trybie nie można zastosować, jeżeli naruszenie konstytucji lub ustawy jest jednorazowe, a powinno być co najmniej kilkakrotne (por. [b]wyrok NSA z 10 listopada 2006 r., sygn. II SA/Wa 1260/06[/b]).

Odwołanie w drodze referendum może nastąpić zarówno z inicjatywy rady gminy, jak i mieszkańców. Ustawa o samorządzie gminnym przewiduje, że referendum w sprawie odwołania wójta z inicjatywy rady gminy przeprowadza się w przypadkach, o których mowa w jej art. 28a i 28b. Pierwszy z tych przepisów odnosi się do sytuacji, w której inicjatywa przeprowadzenia referendum jest wynikiem nieudzielenia wójtowi absolutorium, drugi – gdy przyczyny przeprowadzenia referendum w sprawie odwołania wójta są inne. W przypadku drugim wniosek w sprawie uchwały o przeprowadzenie referendum musi być złożony przez 1/4 ustawowego składu rady.

[b]Nieudzielenie absolutorium nie zawsze musi skutkować przeprowadzeniem referendum. Ostateczną decyzję w tej sprawie zawsze podejmuje rada w odrębnej uchwale. [/b]Natomiast występując z inicjatywą odwołania wójta z innych przyczyn niż nieudzielenie absolutorium, radni powinni pamiętać, że jeżeli w ważnym referendum przeciwko odwołaniu oddano więcej niż połowę ważnych głosów, działalność rady gminy ulega zakończeniu (art. 67 ust. 3 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=128788]ustawy o referendum lokalnym[/link]).

[srodtytul]Utrata praw wyborczych[/srodtytul]

Prawo wybieralności (bierne prawo wyborcze) przysługuje osobom mającym prawo wybierania do danej rady. Przysługuje ono obywatelom polskim, którzy najpóźniej w dniu głosowania ukończyli 18 lat oraz stale zamieszkują na obszarze działania danej rady.

Osoby, które nie posiadają prawa wybierania do danej rady, nie mają też możliwości kandydowania w wyborach samorządowych, a jeżeli czynne prawo utracili już po wyborze na wójta, skutkuje to wygaśnięciem jego mandatu.Kandydować na wójta nie mogą również osoby: karane za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego; wobec których wydano prawomocny wyrok umarzający postępowanie karne w sprawie popełnienia przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego. Jeżeli skazanie prawomocnym wyrokiem sądu (warunkowe umorzenie postępowania) za popełnienie przestępstwa umyślnego ściganego z oskarżenia publicznego nastąpi w trakcie kadencji, jest to równoznaczne z utratą prawa wybieralności, a co za tym idzie – wygaśnięciem mandatu.

[b]Jak podkreślił Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 24 listopada 2008 r., przyczyną ograniczenia biernego prawa wyborczego był zamysł, aby na reprezentantów narodu wybierać osoby nieskazitelne.[/b] Identyczne ograniczenie zarówno wobec osób objętych warunkowym umorzeniem, jak i formalnie ukaranych nie może być więc traktowane jako arbitralne [b](sygn. K 66/07)[/b]. Zaznaczyć trzeba, że osoby skazane (objęte warunkowym umorzeniem postępowania) odzyskują możliwość kandydowania w wyborach samorządowych. W pierwszym przypadku po upływie okresu, w którym dane skazanego ewidencjonowane są w rejestrze skazanych, w drugim – po upływie okresu próby wskazanego w warunkowym umorzeniu postępowania.

[srodtytul]Trwała niezdolność do pracy[/srodtytul]

Wójt jest na mocy przepisów [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=292862]ustawy o pracownikach samorządowych[/link] pracownikiem urzędu gminy. Jego stan zdrowia powinien pozwalać na zatrudnienie na określonym stanowisku. Konsekwencją niespełnienia tego wymogu jest wygaśnięcie mandatu, o czym w sposób wyraźny stanowi art. 26 ust. 1 pkt 6 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=166432]ustawy o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza prezydenta miasta[/link]. Zdaniem Państwowej Komisji Wyborczej osoba wybrana na wójta powinna niezwłocznie po złożeniu ślubowania przedstawić przewodniczącemu rady zaświadczenie stwierdzające zdolność do wykonywania pracy. Obowiązana jest również poddać się okresowym badaniom.

Ponadto trzeba zaznaczyć, że osoba, w stosunku do której orzeczono trwałą niezdolność do pracy, może się zwrócić do lekarza orzecznika z wnioskiem o przeprowadzenie badania w celu ustalenia niższego stopnia niezdolności.

[srodtytul]Naruszenie przepisów antykorupcyjnych[/srodtytul]

Wójt, burmistrz, prezydent miasta powinien się powstrzymać od wykonywania określonego rodzaju działalności. Szczegółowe zakazy w tym zakresie zawierają przepisy [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=184117]ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne.[/link] Z jej art. 3 wynika, że wójt nie może jednocześnie być członkiem organów spółek prawa handlowego i spółdzielni (z wyjątkiem spółdzielni mieszkaniowych). Zakaz obejmuje również zarządzanie stowarzyszeniami i fundacjami, jeżeli prowadzą one działalność gospodarczą.

Ponadto wójt nie może co do zasady prowadzić żadnej działalności gospodarczej, z wyjątkiem działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie i w formie gospodarstwa rodzinnego. Wygaśnięcie mandatu spowoduje również posiadanie więcej niż 10 proc. udziałów lub akcji w spółkach prawa handlowego.

[b]Osoba pełniąca funkcję organu wykonawczego gminy jest ponadto obowiązana do składania oświadczeń majątkowych w terminach określonych w ustawie [/b](na początku i na koniec kadencji oraz co roku do 30 kwietnia). Niezłożenie w terminie takiego oświadczenia również będzie skutkować wygaśnięciem mandatu. Sankcja ta dotknie jednak osób wybranych w wyborach samorządowych, które odbędą się w 2010 r.

[ramka][b]Kto nie może kandydować[/b]

Czynne prawo wyborcze nie przysługuje osobom:

- pozbawionym praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądowym,

- pozbawionym praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu,

- ubezwłasnowolnionym prawomocnym orzeczeniem sądowym. [/ramka]