Gdzie samorządy mogą znaleźć fundusze na największe inwestycje

W okresie 2007 – 2013 samorządy będą mogły realizować wiele różnych projektów, na które przewidziano dofinansowanie. Tylko w samym programie „Infrastruktura i środowisko” można wskazać 21 działań, w których jako potencjalni beneficjenci wymienione są samorządy. Ogólnie zakres realizowanych projektów można podzielić na te związane z szeroko rozumianą infrastrukturą, szkolnictwem i edukacją, wspieraniem zasobów ludzkich oraz tworzeniem bazy dla rozwoju przedsiębiorczości i zwiększaniem atrakcyjności inwestycyjnej terenu podległego danej jednostce terytorialnej.

Podział na programy krajowe i regionalne wywołuje pewne konsekwencje w kwestii wyboru projektów, które mogą uzyskać dofinansowanie. O tym, z jakiego programu skorzystać, decyduje przede wszystkim wielkość projektu, kategoria beneficjenta i zakres oddziaływania (regionalne lub ponadregionalne). I tak, co do zasady, projekty, których wartość przekracza określony w programach regionalnych limit, mogą być finansowane z programów krajowych. Odwrotnie jest w przypadku projektów, których wartość jest stosunkowo niewielka – mogą one uzyskać wsparcie jedynie z programów regionalnych. Niektóre działania ograniczają liczbę beneficjentów, wskazując, że projekty mogą być zgłaszane tylko przez większe jednostki, np. miasta liczące powyżej 15 tysięcy mieszkańców (np. działanie 1.1 programu IiŚ) lub zastrzegając, że mogą być zgłaszane tylko przez miasta na prawach powiatu (np. działanie 6.1 programu IiŚ) albo samorząd wojewódzki (np. działanie 7.1 programu IiŚ). Podmioty wykluczone z działania programu krajowego mogą jednak szukać wsparcia w innych źródłach. I tak na przykład wspomniane działanie 1.1 programu IiŚ przewiduje realizację projektów obejmujących gospodarkę wodno-ściekową tylko przez aglomeracje powyżej 15 tysięcy mieszkańców. Podobne projekty, ale realizowane przez samorządy o liczbie mieszkańców od 5 do 15 tysięcy, będą mogły uzyskać wsparcie w ramach 16 regionalnych programów. Z kolei projekty w aglomeracjach poniżej 5 tys. mieszkańców wsparcia mogą szukać w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich. Wynika to z tego, że projekty zgłaszane w ramach programów krajowych powinny mieć szerszy zakres oddziaływania, a nie tylko lokalny. Przykładem może być działanie 12.1 „Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym”. Sama nazwa wskazuje na konieczność szerszego, ponadregionalnego potraktowania realizacji takiego projektu. W niektórych działaniach programów krajowych beneficjenci mogą być wskazani jeszcze dokładniej. Dla przykładu działanie 7.2 PO IiŚ przewidujące rozwój transportu morskiego ogranicza liczbę beneficjentów do wybranych miast.

[b]

[b]Rozwój infrastruktury w największym stopniu będzie finansowany z programu „Infrastruktura i środowisko”. Na dofinansowanie mogą liczyć projekty związane z budową i remontem dróg oraz sieci kolejowej, gospodarką wodno-ściekową, budową oczyszczalni ścieków czy rewitalizacją zniszczonych terenów[/b]

Samorządy mogą też ubiegać się o wsparcie projektów dotyczących ochrony środowiska, w tym związanych z produkcją i dystrybucją energii odnawialnej. Szansę mają przedsięwzięcia dotyczące retencjonowania wody i zapewniające tym samym bezpieczeństwo przeciwpowodziowe. W ramach wybranych działań samorządy mogą ponadto liczyć na wsparcie na ochronę i zachowanie dziedzictwa kulturowego oraz rozwój i poprawę stanu infrastruktury kultury. Korzystanie z tych działań i realizacja różnorodnych projektów powinny sprzyjać polepszaniu warunków życia mieszkańców, rozwijaniu działalności gospodarczej oraz przyciąganiu inwestorów. To z kolei przyczyni się do poprawy wizerunku lokalnego samorządu.

Aby wybrać odpowiednie działanie, w pierwszej kolejności należy zapoznać się z samym programem operacyjnym. Następnie przejść do szczegółowego opisu jego priorytetów i działań. To właśnie w tzw. uszczegółowieniu przy każdym działaniu można odnaleźć dane na temat potencjalnych beneficjentów, przykładowych projektów, wartości projektu (może być podana jego dopuszczalna minimalna i maksymalna wartość) oraz wartości dofinansowania. Kolejny ważny dokument, bez którego nie będzie możliwe przygotowanie prawidłowego wniosku, to wytyczne w zakresie kwalifikowania wydatków. Dokument ten precyzyjnie wskazuje kategorie wydatków kwalifikowanych, czyli tych, które mogą zostać objęte refundacją. Jeśli samorząd poniesie inne koszty, to będzie je musiał pokryć ze środków własnych bez możliwości zwrotu.

W perspektywie finansowej na lata 2007 – 2013 maksymalna stopa dofinansowania ze środków wspólnotowych może wynieść nawet 85 proc. kosztów kwalifikowanych. To znacząco zmniejsza skalę wymaganych nakładów ze strony beneficjenta. Przypomnijmy, że w latach 2004 – 2006 stopa ta wynosiła maksymalnie 75 proc. Niemniej jednak wysokość wkładu własnego może się kształtować na wyższym poziomie niż 15 proc. Będzie to miało miejsce w przypadku projektów generujących dochody czy też projektów objętych zasadami pomocy publicznej (wówczas poziom dofinansowania będzie określony w odpowiednim programie pomocowym). Wszystkie wspomniane dokumenty można pobrać ze strony Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, które pełni funkcję instytucji zarządzającej (www. mrr.gov.pl).

Za nabór i ocenę wniosku będą odpowiadać różne instytucje w zależności od konkretnej osi i działania programu. Instytucją pośredniczącą (decydującą o przyznaniu dotacji) dla osi priorytetowych I – V jest Ministerstwo Środowiska. Instytucjami wdrażającymi (przyjmującymi wnioski) będą Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie FOŚiGW (dla działań 1.1, 2.1, 2.2, 4.1 – 4.6), Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej (dla działań 3.1, 3.2, 3.3), Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych (dla działań 5.1 – 5.4). Dla osi VI – IX rolę instytucji pośredniczącej pełni Ministerstwo Transportu. Instytucjami wdrażającymi będą zaś Centrum Unijnych Projektów Transportowych (dla działań 6.1, 6.2, 7.1, 8.1 – 8.4 i 9.1) oraz Ministerstwo Gospodarki Morskiej (dla działań 7.2 i 8.5). Dla osi X i XI instytucją pośredniczącą jest Ministerstwo Gospodarki. Rola instytucji wdrażającej ponownie przypadła Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (dla działań 10.1 – 10.3), Instytutowi Paliw i Energii Odnawialnej (dla działań 10.4 – 10.7) oraz Instytutowi Nafty i Gazu (dla działań 11.1 i 11.2). Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest instytucją pośredniczącą dla osi XII. Instytucją wdrażającą będzie władza wdrażająca programy europejskie (działania 12.1 – 12.3). Oś XIII leży w gestii Ministerstwa Zdrowia, gdzie rola instytucji wdrażającej została powierzona Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia (działania 13.1 i 13.2). Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego pełni zaś rolę instytucji pośredniczącej dla osi XIV. Tutaj instytucją wdrażającą będzie Ośrodek Przetwarzania Informacji (działanie 14.1).

[ramka][b]Monika Pałasz, dyrektor Departamentu Koordynacji Polityki Infrastrukturalnej w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego[/b]

W przypadku wszystkich projektów istotna jest zgodność z celami, warunkami aplikowania zapisanymi w programie oraz pozostałymi zasadami stanowiącymi o kwalifikowalności projektu. Jednakże nie każdy dobry projekt będzie mógł otrzymać dofinansowanie, jeśli sam beneficjent nie będzie odpowiednio przygotowany do jego realizacji, a projekt gotowy do wdrożenia. Dlatego zwracamy uwagę także na dokładne określenie zakresu rzeczowego, uregulowane stosunki prawne, posiadanie wymaganej dokumentacji technicznej i projektowej, a także niezbędnych decyzji, uzgodnień i pozwoleń administracyjnych szczególnie wymaganych prawem ochrony środowiska. W tym kontekście warto również zwrócić uwagę na społeczną akceptację rozwiązań proponowanych w projekcie, przemyślenie struktury realizacyjnej i funkcjonowania projektu. Z naszych doświadczeń we wdrażaniu dużych projektów wynika, że niski stopień wykorzystania środków z Funduszu Spójności jest w głównej mierze wynikiem słabej gotowości projektów do wdrożenia. Często powodowało to opóźnienia, np. w uruchamianiu postępowań przetargowych, czy konieczność zmian w zakresie rzeczowym. Samorządy muszą mieć świadomość, że zasada n+3/n+2, zwłaszcza w przypadku realizacji dużych projektów infrastrukturalnych, będzie działała jak brzytwa, powodując stratę dofinansowania dla projektów najsłabiej przygotowanych. [/ramka]

[b]

[b]Program operacyjny „Innowacyjna gospodarka” ma wspomóc nowoczesne inwestycje, zwłaszcza te oparte na nowych technologiach. Samorządy mogą jednak dostać z niego także pieniądze na projekty związane z Euro 2012[/b]

W poprawę innowacyjności polskiej gospodarki muszą się włączyć zarówno przedsiębiorcy, instytucje naukowe i badawcze, organy państwa, jak i samorządy. Stąd również w PO IG wszystkie te podmioty mogą odnaleźć działania, w których wskazani są jako potencjalni beneficjenci. Podobnie jak w PO IiŚ projekty powinny mieć możliwie szeroki, często ponadregionalny, zasięg oddziaływania. Dlatego też jeśli chodzi o samorządy, będą one realizowane przede wszystkim przez województwa.

Korzystając z działania 1.1 „Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy”, samorząd wojewódzki może między innymi realizować projekty z zakresu przygotowania regionalnych strategii rozwoju, strategii rozwoju poszczególnych sektorów gospodarki (mających np. bardzo duże znaczenie dla regionu) oraz strategii dla działających i tworzących się platform technologicznych. Przeznaczono na to działanie ponad 472 mln euro. Poziom dofinansowania może wynieść 85 proc. wydatków kwalifikowanych, co oznacza, że pozostałe 15 proc. musi sfinansować wnioskodawca.

Samorządy, inwestując w infrastrukturę zarówno ze środków własnych, jak również ze środków unijnych, ponoszą bardzo duże wydatki. Projekty takie z reguły generują wysokie koszty – to nieuniknione. Jednak ważne jest, że ich realizacja w przyszłości pozwoli przyciągnąć przedsięwzięcia przynoszące dochód.

Jednym ze sposobów na osiągnięcie tego celu jest poprawa i zwiększanie potencjału inwestycyjnego regionu. Aby to osiągnąć, samorządy mogą korzystać zarówno z programów regionalnych, jak i programu IG. Linia demarkacyjna, czyli uzależniająca prawo do skorzystania z odpowiedniego działania, wiąże się w tym wypadku z wielkością obszaru objętego projektem. Korzystając z działania 6.2 „Rozwój sieci centrów obsługi inwestorów oraz powstawanie nowych terenów inwestycyjnych”, samorządy mogą przygotować pełną dokumentację tworzenia projektów inwestycyjnych dla terenów o powierzchni powyżej 40 ha. Dla mniejszych obszarów w sparcie można uzyskać z programów regionalnych. W ramach wspomnianego działania dofinansowaniem mogą zostać objęte wydatki związane między innymi z opracowaniem koncepcji zagospodarowania terenu (strefy inwestycyjnej) obejmującej ocenę stanu infrastruktury technicznej, analizę kosztów uzbrojenia, kompleksowych badań geotechnicznych czy przygotowanie studium wykonalności. Może zostać sporządzony harmonogram inwestycyjny, analizy formalnoprawne związane z nieruchomością, raporty oddziaływania na środowisko oraz projekty doradczo-promocyjne. Na działanie zostało przeznaczone ponad 72 mln euro. Minimalny wkład własny beneficjenta w realizację projektu musi wynieść co najmniej 15 proc.

Środki dostępne z funduszy strukturalnych mają również przyczynić się do poprawy atrakcyjności turystycznej regionu. Myśląc o wsparciu z programu ogólnokrajowego, znowu trzeba uwzględnić, że muszą to być projekty wyjątkowe i o zasięgu ponadregionalnym. Produkty turystyczne o znaczeniu lokalnym i regionalnym mogą uzyskać wsparcie w ramach programów regionalnych. Aby uzyskać dofinansowanie na taki projekt z PO IG, trzeba wykazać, że jest on związany z realizacją Euro 2012 (bo te projekty będą traktowane priorytetowo) lub stanowi wyjątkową atrakcję turystyczną (na przykład obiekt będący przedmiotem projektu znajduje się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego UNESCO lub został uznany przez prezydenta RP za pomnik historii). Co istotne, wsparciem mogą również zostać objęte działania promocyjne związane z takimi obiektami. Budżet całego działania został ustalony na poziomie ponad 138 mln euro.

Samorządy, korzystając z omawianego programu, będą mogły wspierać własnych mieszkańców zagrożonych tzw. wykluczeniem cyfrowym. Chodzi o osoby, których ze względu na niskie dochody nie stać na zakup podstawowego sprzętu komputerowego, oprogramowania oraz takie, które nie mogą sobie pozwolić na podłączenie się do sieci internetowej. W ramach działania 8.3 samorządy mogą otrzymać dotację na projekty dofinansowania dostępu do Internetu dla wybranych mieszkańców. Wskazanie i wybór takich osób należy do samorządu korzystającego z omawianego działania. Projekty realizowane w ramach tego działania mogą obejmować dotacje całkowicie lub częściowo pokrywające koszty dostępu do Internetu, koszty dostarczenia, instalacji oraz serwisowania sprzętu komputerowego i niezbędnego oprogramowania. Wsparciem mogą być objęte koszty usług szkoleniowych z zakresu obsługi komputera oraz korzystania z Internetu. Całkowity budżet działania został ustalony na poziomie ponad 364 mln euro. Maksymalny poziom dofinansowania może wynieść 85 proc.

Instytucją zarządzającą PO IG jest Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Role instytucji pośredniczących i wdrażających będą pełnić różne instytucje w zależności od konkretnej osi i działania. Przypomnijmy, że to właśnie instytucje wdrażające są odpowiedzialne za rejestrację wniosków oraz ich formalną ocenę. Instytucja pośrednicząca weryfikuje, przeprowadza ocenę merytoryczną i decyduje o przyznaniu dotacji. Dla opisywanego wyżej działania 1.1 („Wsparcie badań naukowych”) instytucją pośredniczącą będzie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Instytucją wdrażającą – Ośrodek Przetwarzania Informacji. Dla działania 6.2 instytucją pośredniczącą jest Ministerstwo Gospodarki. Za nabór wniosków odpowiada Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych. W przypadku działania 6.4 instytucją pośredniczącą jest Ministerstwo Gospodarki. Natomiast instytucją wdrażającą będzie Polska Organizacja Turystyczna. Dla działania 8.3 instytucją pośredniczącą jest Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Rolę instytucji wdrażającej będzie pełnić władza wdrażająca programy europejskie.

Aby sprawdzić, czy planowany projekt wpisuje się w program i ma szansę na uzyskanie dofinansowania, przede wszystkim należy zapoznać się z treścią PO IG oraz jego uszczegółowieniem. Ważne są też wytyczne w zakresie kwalifikowania wydatków. Wszystkie te dokumenty można pobrać ze stron internetowych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (www.mrr.gov.pl).

[b]

[b]W programie operacyjnym „Kapitał ludzki” samorządy mogą znaleźć pieniądze na podwyższenie kwalifikacji urzędników. Ważne jest też wsparcie na szkolenia i warsztaty dla miejscowej ludności[/b]

W ubiegłych latach środki pochodzące z Europejskiego Funduszu Społecznego były dostępne z sektorowego programu operacyjnego „Rozwój zasobów ludzkich”. W okresie 2007 – 2013 podobne funkcje będzie odgrywał program operacyjny „Kapitał ludzki”. Stanowi on odpowiedź na wyzwania, jakie przed naszym krajem stawia odnowiona strategia lizbońska. Zgodnie z nią Europa, a więc i Polska, ma być bardziej atrakcyjnym miejscem do lokowania inwestycji i podejmowania pracy. Służyć ma temu rozwijanie wiedzy i innowacji oraz tworzenie większej liczby trwałych miejsc pracy.

Zgodnie z tymi celami PO KL koncentruje się na wspieraniu: zatrudnienia, edukacji, integracji społecznej, rozwoju potencjału adaptacyjnego pracowników i przedsiębiorstw. Dofinansowaniem objęte zostaną zagadnienia związane z budową sprawnej i skutecznej administracji publicznej wszystkich szczebli oraz wdrażaniem zasady dobrego rządzenia. W większości przypadków z programu będą zatem finansowane tzw. projekty miękkie (szkolenia, doradztwo).

[ramka][b]>>Przykład[/b]

Dlaczego również dla samorządów jest to ważny program? Odpowiedź wydaje się oczywista. Pamiętajmy, że inwestycje w infrastrukturę, często preferowane przez samorządy, same w sobie w długoletniej perspektywie nie przyczynią się do rozwoju gospodarczego. Natomiast ich synchronizacja z projektami w zasoby ludzkie może przynieść takie efekty. Obrazować to może przykład inwestora poszukującego nowej lokalizacji. W pierwszej chwili jego wybór może paść na dobrze przygotowany teren inwestycyjny: wyposażony w media, z dobrym dojazdem, zapleczem technicznym. Jeżeli jednak w okolicy nie będzie ludzi zdolnych do pracy w nowej firmie, kadry potrafiącej korzystać z najnowszych urządzeń technicznych, znającej języki obce, czy w końcu osób, które mogłyby zostać potencjalnymi pracownikami, jego decyzja może być negatywna. Będzie ona tym bardziej uzasadniona, jeżeli urzędy, w których inwestor będzie musiał załatwić szereg spraw, nie będą sprawnie go obsługiwać i trafi na niekompetentną kadrę urzędniczą.[/ramka]

Dlatego samorządy powinny bardzo uważnie przestudiować PO KL. Wskazać w nim można aż 19 działań, w których jako potencjalni beneficjenci wymienione są jednostki samorządu terytorialnego.

Realizując projekty wsparte środkami PO KL, samorządy mogą się przyczynić do poprawy systemu edukacji. Ważnym wyzwaniem jest dostosowanie tego systemu, w tym programów zajęć, do potrzeb nowoczesnej gospodarki. Ogromne znaczenie w kontekście uczenia się przez całe życie ma stworzenie warunków do promowania i realizacji stałych szkoleń. Tego typu projekty mogą być realizowane w oparciu o trzecią oś priorytetową. Instytucją odpowiedzialną za jej realizację jest Ministerstwo Edukacji. Podobne projekty, ale obejmujące kształcenie na poziomie wyższym, mogą zostać wsparte w ramach czwartej osi programu. Instytucją pośredniczącą będzie w tym wypadku Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, instytucją wdrażającą – Departament Wdrożeń i Innowacji w tym ministerstwie.

Istotne z punktu widzenia samorządów jest działanie 5.2 „Wzmocnienie potencjału administracji samorządowej”. Zostało ono podzielone na kilka poddziałań. Podstawowym jego celem jest poprawa jakości usług publicznych świadczonych przez urzędy na szczeblu samorządu terytorialnego. Przykładowe projekty mogą dotyczyć poprawy obsługi obywatela poprzez: podnoszenie jakości i zwiększanie dostępności usług publicznych, wdrażanie uprawnień zarządczych (certyfikaty ISO), wzmacnianie działów kadrowo-szkoleniowych oraz dofinansowanie studiów podyplomowych w zakresie zarządzania kadrami. Wsparciem mogą być objęte projekty przewidujące promowanie i wdrażanie zasad, mechanizmów oraz procedur wzmacniających przejrzystość administracji oraz podnoszących poziom kultury etycznej kadr administracji, w tym obejmujące szkolenia generalne i specjalistyczne.

Ważnym aspektem jest również wzmacnianie zdolności samorządów w zakresie stanowienia aktów prawa miejscowego oraz aktów administracyjnych. Wsparcie finansowe można uzyskać w zakresie opracowywania, wdrażania i ewaluacji polityk i strategii o zasięgu lokalnym lub regionalnym. Całkowity budżet działania przekracza 252 mln euro. Z kolei minimalna wartość pojedynczego projektu musi wynieść co najmniej 50 tysięcy złotych. Instytucją odpowiedzialną za wybór projektów jest Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Rozwój regionu to także kontakt z mieszkańcami i zachęcanie ich do aktywnego uczestniczenia w życiu lokalnym i regionalnym. Projekty mające się do tego przyczynić mogą zostać sfinansowane z działania 5.5 „Rozwój dialogu społecznego”. Instytucją odpowiedzialną za wybór projektów jest Departament Wdrażania w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. Alokacja finansowa na to działanie wynosi blisko 22 mln euro.

Wyzwaniem dla samorządów powinna być również aktywizacja osób pozostających bez zatrudnienia, w tym osób biernych zawodowo i mających utrudniony dostęp do rynku pracy (osoby starsze, niepełnosprawne, słabo wykształcone). Problem bezrobocia, szczególnie długotrwałego, negatywnie wpływa na kondycję lokalnej społeczności.