Do uchwalonej 15 kwietnia 2011 r. noweli ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw Senat wniósł cztery poprawki. Dwie z nich, precyzujące, kto wykonuje zadania i kompetencje organów nowo utworzonej gminy, Sejm zaakceptował. Odrzucił te, które miały uniemożliwić tworzenie jednostek zbyt małych.
Nowela przyznaje mieszkańcom gminy prawo wystąpienia z inicjatywą utworzenia, połączenia, podziału i zniesienia gminy oraz ustalenia granic jednostki – w drodze referendum lokalnego. Z inicjatywą referendum będzie mogło wystąpić 15 obywateli, którym przysługuje prawo wybierania do rady gminy.
Nowelizacja określa też, w jakich sytuacjach takiego referendum się nie przeprowadza. Mianowicie wówczas, gdy z przeprowadzonej przez wojewodę analizy wynika, iż na skutek podziału lub ustalenia nowych granic powstałaby jednostka, której dochody podatkowe na mieszkańca byłyby niższe od najniższych w Polsce, ustalonych zgodnie z ustawą o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Referendum nie będzie też, gdyby miała powstać jednostka mniejsza (pod względem liczby mieszkańców) od najmniejszej gminy w Polsce według stanu na 31 grudnia roku poprzedniego.
Analizę dochodów i wielkości projektowanej gminy przeprowadza się też, gdy zmiana granic lub podział ma nastąpić z inicjatywy zainteresowanej rady gminy lub Rady Ministrów. Jej negatywny wynik blokuje Radzie Ministrów możliwość przeprowadzenia zmian terytorialnych.
Władzę w nowo utworzonej gminie będzie sprawował pełnomocnik do spraw utworzenia gminy. Wyznaczy go prezes Rady Ministrów na wniosek wojewody złożony za pośrednictwem ministra właściwego do spraw administracji. Pełnomocnik będzie sprawował funkcję od dnia utworzenia jednostki do wyboru jej władz: rady i wójta.
