Powodzianie nie mogą liczyć na dodatkowe finansowe wsparcie wójta

- W naszej gminie wylała lokalna rzeka. Jedna z rodzin straciła majątek, w tym dom. Rodzina otrzymała już różne świadczenia z pomocy społecznej typu zasiłki. Wójt zamierza jednak udzielić tej rodzinie dodatkowego wsparcia finansowego poza systemem opieki społecznej w kwocie 15 tys. zł. Czy będzie to legalne rozwiązanie w kontekście ustawy o finansach publicznych i dyscypliny finansów publicznych?

Czytaj także: Stan klęski żywiołowej może wprowadzić tylko Rada Ministrów

Analiza pytania wymaga odniesienia się do stosownych regulacji ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej oraz ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. W pierwszej kolejności odnieść się należy do ogólnych norm dotyczących pomocy społecznej, które wynikają z ustawy o samorządzie gminnym. I tak, zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 6 tej ustawy - zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zadań własnych gminy. W szczególności zadania własne obejmują sprawy pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych. Z kolei zgodnie z art. 18 ust. 1 wspomnianej ustawy, do właściwości rady gminy należą wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawy nie stanowią inaczej.

Uszczegółowieniem ww. ogólnych norm, są regulacje zawarte w ww. ustawie o pomocy społecznej. W jej art. 1 postanowiono zaś, że ustawa określa:

- zadania w zakresie pomocy społecznej;

- rodzaje świadczeń z pomocy społecznej oraz zasady i tryb ich udzielania;

- organizację pomocy społecznej;

- zasady i tryb postępowania kontrolnego w zakresie pomocy społecznej.

Z kolei z art. 2 tej ustawy wynika, że pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie, na zasadzie partnerstwa, z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi.

W kontekście podanego zapytania istotne znaczenie ma nadto przepis art. 7 ww. ustawy, gdzie postanowiono, że pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom ze wskazanych tamże przyczyn, w tym z powodu zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej. W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 23 maja 2018 r. (sygn. akt II SA/Po 1090/17) podano m.in.: Pomoc społeczna powinna zostać udzielona dopiero wtedy, gdy jednostka w sytuacji kryzysowej przestaje być samowystarczalna (zasada subsydiarności). Ustawodawca nie definiuje z oczywistych względów pojęcia "trudnych sytuacji życiowych", podaje jedynie najczęstsze powody ich powstawania - art. 7 ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Tym samym, ocena zaistnienia tej przesłanki należy do organów pomocy społecznej, które przy załatwianiu sprawy powinny kierować się przede wszystkim dobrem osób korzystających z pomocy społecznej i ochroną ich dóbr osobistych.

Natomiast zgodnie z art. 110 ust. 1 ww. ustawy, zadania pomocy społecznej w gminach wykonują jednostki organizacyjne – ośrodki pomocy społecznej.

Z opisu podanego stanu faktycznego wnioskować należy, że poszkodowani wskutek wylewu rzeki otrzymali już pomoc właśnie na gruncie wspomnianej ustawy o pomocy społecznej – zapewne z lokalnego ośrodka pomocy społecznej.

Na uwagę zasługuje fakt, że kompetencja w zakresie realizacji zadań gminy polegających na udzielaniu pomocy osobom poszkodowanym w wyniku zdarzenia losowego – a takim jest m.in. powódź (wylanie rzeki), została ustawowo zastrzeżona dla ww. ośrodka pomocy społecznej, który jest umocowany do realizowania tej pomocy w formach i zakresie określonych w tejże ustawie. Takie stanowisko – w zbliżonym stanie faktycznym – zostało wydane przez Regionalną Izbę Obrachunkową w Gdańsku (pismo z 26 lipca 2013 r., znak RP.0441/ 114/69/31517/2013, bip.gdansk.rio.gov.pl), które zachowuje aktualność w obowiązującym porządku prawnym. Dodatkowo, wskazano tam: W aktualnie obowiązującym stanie prawnym brak jest, w ocenie Izby, podstaw do udzielania przez organ stanowiący gminy pomocy skierowanej do indywidualnego odbiorcy w formie, czy zakresie wykraczającym poza granice określone ustawą o pomocy społecznej.

Wydaje się nadto, że brak przymiotu legalności takiego wydatku choćby w kontekście art. 44 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, gdzie postanowiono, że jednostki sektora finansów publicznych dokonują wydatków zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków. Istotę ww. zasady trafnie zinterpretowano w orzeczeniu Regionalnej Komisji Orzekającej w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych z dnia 9 grudnia 2014 r. (znak RIO.XII.53.41/2014), gdzie wskazano następująco: Wydatek ze środków publicznych musi być dokonany na podstawie konkretnego tytułu prawnego, tj. zgodnie z przepisami dotyczącymi poszczególnych rodzajów wydatków (art. 44 ust. 2 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych). Złamanie tej reguły i wydatkowanie środków z naruszeniem przepisów (w szczególności ustaw, umów międzynarodowych, aktów wykonawczych, umów cywilnoprawnych) dotyczących poszczególnych rodzajów wydatków, stanowi naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Wniosek

Zamierzenie wójta – chociaż słuszne społecznie – będzie pozbawione legalności. Przyznanie świadczenia poza systemem pomocy społecznej dla poszkodowanej rodziny może wiązać się z naruszeniem regulacji art. 44 ust. 2 ustawy o finansach publicznych, a finalnie skutkować nawet przypisaniem odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Autor jest radcą prawnym

podstawa prawna: Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. DzU z 2019 r. poz. 506)