Zabytki można remontować z dotacji

Decyzja o tym, że na terenie danej gminy będą obiekty zabytkowe, wpływa na obowiązki władz samorządowych. Lokalizację zabytków trzeba bowiem uwzględnić w planach i strategiach przygotowywanych przez władze lokalne i liczyć się z koniecznością przeznaczenia określonych środków finansowych na ich remonty i utrzymanie.

Przede wszystkim rejestr

Rejestr zabytków na terenie województwa prowadzi wojewódzki konserwator zabytków. Wpisuje się do niego zabytek nieruchomy na podstawie decyzji wydanej przez tego konserwatora. Dzieje się tak albo z urzędu, albo na wniosek właściciela zabytkowego obiektu  lub użytkownika wieczystego gruntu, na którym on się znajduje. Do rejestru może być również wpisane otoczenie zabytkowej budowli, a także nazwa geograficzna, historyczna lub tradycyjna określonego obiektu. Wpisanie zabytku nieruchomego do rejestru ujawnia się w księdze wieczystej danej nieruchomości.

Przykład

Wojewódzki konserwator zabytków na podstawie decyzji wpisał do rejestru zabytków trzy pokopalniane wieże szybowe. W trakcie rozpatrywania skargi na tę decyzję minister kultury stwierdził m.in., że obiekty wpisane do rejestru zabytków są cennym świadectwem rozwoju miasta, a ich forma obrazuje etapy modernizacji i wprowadzenie nowych rozwiązań konstrukcyjnych. Ostatecznie sprawa trafiła do wojewódzkiego sądu administracyjnego, który m.in. uznał, że objęcie określonej nieruchomości ochroną poprzez wpisanie jej do rejestru zabytków wymaga jednoznacznego wykazania, że jej zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową. W ocenie sądu materiał dowodowy musi jednoznacznie wskazywać nie tylko na walory historyczne, artystyczne lub naukowe, ale również na aktualny stan techniczny obiektu. Wiedza organu o walorach zabytkowych określonej nieruchomości musi być aktualna. Tymczasem w rozpoznawanej sprawie decyzje o wpisie do rejestru zabytków podjęto na podstawie opinii wydanych sześć lat wcześniej. Sąd przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia.

Na podstawie wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 1 marca 2013 r., sygn. akt VII SA/Wa 1897/12

Pomniki historii i park kulturowy

Prezydent Polski, na wniosek ministra kultury i dziedzictwa narodowego, w drodze rozporządzenia, może uznać za pomnik historii zabytkową nieruchomość wpisaną do rejestru lub park kulturowy o szczególnej wartości dla kultury.

Starosta, w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, może umieszczać na obiektach zabytkowych znak informujący o tym, iż zabytek ten podlega ochronie.

Z kolei rada gminy, po zasięgnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, może utworzyć park kulturowy. Celem powinna być ochrona krajobrazu kulturowego oraz zachowanie terenów z zabytkowymi nieruchomościami charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. Uchwała, o której mowa, określa nazwę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a także pewne zakazy i ograniczenia.

Wójt (burmistrz, prezydent miasta), w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków, sporządza plan ochrony parku kulturowego, który musi zatwierdzić rada gminy. Może ona utworzyć jednostkę organizacyjną do zarządzania takim obszarem.

Park kulturowy przekraczający granice gminy może być utworzony i zarządzany na podstawie zgodnych uchwał rad gmin (związku gmin), na terenie których park ma funkcjonować. Ważne jest, aby dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, został sporządzony miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.

Zakazy i ograniczenia

Na terenie parku kulturowego lub jego części – zgodnie z art. 17 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami – mogą być ustanowione zakazy i ograniczenia dotyczące:

- prowadzenia robót budowlanych oraz działalności przemysłowej, rolniczej, hodowlanej, handlowej lub usługowej,

- zmiany sposobu korzystania z zabytków nieruchomych,

- umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną parku kulturowego, z wyjątkiem znaków drogowych i znaków związanych z ochroną porządku i bezpieczeństwa publicznego,

- składowania lub magazynowania odpadów.

Przykład

Rada miasta podjęła uchwałę o utworzeniu parku kulturowego. Została ona zaskarżona. Wskazano, że rada wprowadziła na terenie parku zakazy i nakazy niezależnie od tego, czy są one adekwatne i niezbędne do ochrony wartości, dla których ten park został utworzony. Zakazano np. lokalizacji parkingów dla samochodów ciężarowych o masie całkowitej powyżej 3,5 t. Naczelny Sąd Administracyjny, do którego trafiła skarga, stwierdził m.in., że uchwała jest wadliwa, ponieważ rada gminy, tworząc park kulturowy, powinna określić dokładne jego granice, sposób ochrony, a także zakazy i ograniczenia, ale tylko takie, które zostały enumeratywnie określone w art. 17 ust. 1 ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (DzU nr 162, poz. 1568 ze zm.).

Na podstawie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 7 grudnia 2007 r., sygn. akt II OSK 1487/07

Plany i strategie

Władze samorządowe muszą pamiętać, by ochronę zabytków i opiekę nad zabytkami uwzględnić przy sporządzaniu wielu dokumentów i planów, m.in.: strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, w strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

Ochrony zabytków nie można też pominąć przy wydawaniu: decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji w zakresie lotniska publicznego.

Przykład

Decyzją ministra kultury skreślono z rejestru zabytków część parku krajobrazowego na terenie jednej z gmin. Złożyła ona wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Twierdziła, że taka decyzja ma istotny wpływ na planowanie i realizację zamierzeń w zakresie zagospodarowania terenów gminy. Minister uznał, że gmina nie ma interesu prawnego, aby występować w tej sprawie. Inaczej stwierdził wojewódzki sąd administracyjny, do którego trafiła skarga. Uznał on interes prawny gminy, gdyż zgodnie z ustawą o ochronie zabytków decyzje w zakresie rejestracji bądź wykreślenia z rejestru zabytków powodują konieczność ich uwzględnienia w strategii rozwoju gmin, w studiach uwarunkowań i kierunkach zagospodarowania przestrzennego, w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, a także w gminnych programach opieki i ochrony nad zabytkami.

Na podstawie wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 11 czerwca 2008 r., sygn. akt I SA/Wa 203/08.

Plan na kilka lat

Ewidencja zabytków jest podstawą do sporządzania programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Takie plany sporządza na cztery lata zarząd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta). Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Programy, o których mowa, są ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporządza co dwa lata sprawozdanie. Przedstawia się je odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub gminy.

Zadaniem własnym jednostek samorządu terytorialnego jest finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytkach, do których samorządy mają tytuł prawny. Samorządy terytorialne lub ich jednostki organizacyjne, będące właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadające taki zabytek w trwałym zarządzie, mogą się ubiegać o dotację celową z budżetu państwa na dofinansowanie m.in. prac konserwatorskich lub robót budowlanych.

Dotacja może być udzielona przez:

- ministra kultury i dziedzictwa narodowego ze środków finansowych z części budżetu państwa „Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego",

- wojewódzkiego konserwatora zabytków ze środków finansowych z budżetu państwa w części, której dysponentem jest wojewoda.

Dotacja z przeznaczeniem na utrzymanie zabytków przez gminy może być udzielona na dofinansowanie nakładów koniecznych do wykonania prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku, ustalonych na podstawie kosztorysu zatwierdzonego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Do nakładów koniecznych, które może wesprzeć dotacja, zalicza się m.in.:

- sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich,

- wykonanie dokumentacji konserwatorskiej,

- wykonanie projektu budowlanego,

- stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku,

- wykonanie izolacji przeciwwilgociowej.

Na wsparcie prac związanych z obiektem zabytkowych może być udzielona dotacja do 50 proc. nakładów koniecznych. Jeżeli zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową albo wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem technologicznym prac, dotacja może wynieść do 100 proc. nakładów koniecznych. Również całość prac można sfinansować z dotacji, jeżeli stan zachowania zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia określonych robót.