Istotą tego trybu jest udzielenie zamówienia przez zamawiającego dowolnie wybranemu wykonawcy. Zamówienie z wolnej ręki może zostać zastosowane wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach wyraźnie wskazanych w ustawie – Prawo zamówień publicznych (art. 66 – 68 p.z.p.). Ustawa wymaga przy tym, by powody te wynikały z technicznych uwarunkowań zamówienia o obiektywnym charakterze albo z ochrony praw wyłącznych bądź jeżeli zamówienie dotyczy działalności twórczej lub artystycznej.
[srodtytul]Jeśli jest monopolista[/srodtytul]
Uzasadnieniem zastosowania takiego trybu może być okoliczność, że na rynku istnieje tylko jeden przedsiębiorca wykonujący interesujące nas usługi, dostawy bądź roboty budowlane. Sytuacja taka ma miejsce,np. jeżeli zamawiający chce zamówić dostawę energii elektrycznej, a na terenie jego działalności jest tylko jeden dostawca energii. Tryb ten można zastosować, jeżeli wymagana jest np. modyfikacja programu komputerowego, której dokonać może wyłącznie posiadacz majątkowych praw autorskich do tego programu. Uzasadnieniem przyznania zamawiającemu takiego prawa jest fakt, iż w opisanych wypadkach w razie przeprowadzenia przetargu nieograniczonego bądź ograniczonego ofertę i tak mógłby złożyć wyłącznie jeden wykonawca, więc prowadzenie procedury konkurencyjnej byłoby bezcelowe.
[srodtytul]Nieprzewidywalny stan[/srodtytul]
Zamówienia z wolnej ręki można również udzielić, jeżeli ze względu na wyjątkową sytuację, która nie wynika z przyczyn leżących po stronie zamawiającego i której nie mógł on przewidzieć, wymagane jest natychmiastowe wykonanie zamówienia, a nie można zachować terminów określonych dla innych trybów. W orzecznictwie i doktrynie wykształcił się pogląd, zgodnie z którym należy badać, czy zamawiający miał możliwość – przy zachowaniu należytej staranności – przewidzenia takiej sytuacji.
