W konsekwencji powództw wytaczanych przeciwko jednostkom samorządu terytorialnego co roku z publicznego budżetu wypłacane są dziesiątki milionów złotych tytułem odszkodowania. Są one często konsekwencją niekompetencji i niewłaściwej pracy zatrudnionych w nich funkcjonariuszy publicznych. Tylko w ubiegłym roku sądy rejonowe zasądziły 91,5 tys. zł tytułem odszkodowań za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy samorządowych, sądy okręgowe 1,5 mln zł za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy Skarbu Państwa lub samorządu, a sądy apelacyjne prawie 34 mln zł.
Odpowiedzialności finansowej za błędne decyzje podlegają tylko funkcjonariusze publiczni, a nie wszystkie osoby zatrudnione w instytucjach państwowych i samorządowych. Finansowe konsekwencje za wyrządzoną szkodę mogą zatem spotkać m.in. osobę będącą pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inną osobę w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych.
Funkcjonariusz publiczny ponosi odpowiedzialność majątkową tylko w razie łącznego spełnienia trzech warunków. Po pierwsze, na mocy prawomocnego orzeczenia sądu lub na mocy ugody musi dojść do wypłacenia odszkodowania przez podmiot odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej i jednocześnie z rażącym naruszeniem prawa. Po drugie, naruszenie musi zostać spowodowane zawinionym działaniem lub zaniechaniem urzędnika. Po trzecie, rażące naruszenie prawa musi zostać stwierdzone we właściwej procedurze, np. poprzez wydanie ostatecznej decyzji stwierdzającej nieważność decyzji lub postanowienia, stwierdzenie przewlekłości w postępowaniu podatkowym.
Przed pociągnięciem urzędnika do odpowiedzialności musi zostać przeprowadzone postępowanie wyjaśniające. Jego celem jest stwierdzenie, czy i w jakim zakresie przyczynił się do wydania błędnej i krzywdzącej kogoś decyzji. Rozpoczęcie postępowania leży w gestii kierownika jednostki, która wypłaciła odszkodowanie. Powinien on złożyć wniosek do prokuratora okręgowego właściwego ze względu na siedzibę podmiotu odpowiedzialnego. Kierownik ma na to 14 dni od daty wypłaty odszkodowania.
Po otrzymaniu wniosku prokurator jest zobowiązany do przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego. Zmierza ono do ustalenia przesłanek uzasadniających wytoczenie powództwa o odszkodowanie przeciwko funkcjonariuszowi z tytułu szkody wyrządzonej przy wykonywaniu władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa. Jeżeli prokurator dojdzie do wniosku, że nie ma podstaw do wytoczenia powództwa przeciwko urzędnikowi, odmawia podjęcia tej czynności. Z kolei gdy uzna, że zostały spełnione przesłanki odpowiedzialności, ma podstawy do wytoczenia pozwu o odszkodowanie na rzecz Skarbu Państwa, samorządu lub innego podmiotu odpowiedzialnego za szkodę na podstawie art. 417 kodeksu cywilnego. Wcześniej powinien wezwać urzędnika do spełnienia świadczenia w terminie, który nie może być krótszy niż 7 dni.
