Reforma ustroju sądów powszechnych wchodzi w życie

W środę, 28 marca, wchodzi w życie nowela prawa o ustroju sądów powszechnych i kilku innych ustaw. Zmian jest ponad  setka. Ustawa wprowadza m.in. system oceny pracy sędziów i prokuratorów połączony z planem indywidualnego rozwoju, nowy model zarządzania sądami i reformę ich struktury.

Od początku środowisko ostro protestowało przeciw propozycjom Ministerstwa Sprawiedliwości. Na niewiele jednak się to zdało. Nowela wchodzi w życie, mimo że w Trybunale Konstytucyjnym czeka wniosek o stwierdzenie niezgodności z konstytucją kilku jej przepisów.

Kwestionowany jest ponadto tryb pracy nad projektem. Chodziło to, że do pierwszego czytania noweli doszło na posiedzeniu komisji sprawiedliwości, a nie na plenarnym.

Etat dla menedżera

Do struktur sądownictwa zostaje wprowadzony tzw. menedżer sądowy (dzisiejszy dyrektor tylko z dużo szerszymi kompetencjami). To nic innego jak zarządca, który ma odpowiadać za kadrę niesędziowską i infrastrukturę sądów. Jego zwierzchnikiem służbowym jest prezes.

Argumentem za wprowadzeniem nowej instytucji było odciążenie prezesów sądów od obowiązków administracyjnych. Obowiązkowo dyrektorzy pojawią się jednak w sądach dopiero za rok (1 styczniu 2013 r.), teraz rusza pilotaż. Na razie jednak zainteresowanie jego wprowadzeniem jest umiarkowane (zgłosił się tylko jeden prezes chętny do oddania władzy administracyjnej).

Rodzinne tylko dobrowolne

Zmiany w nowelizacji dotyczą także struktury sądów. Wprowadza się zasadę, że w sądach rejonowych obowiązkowo będą funkcjonowały tylko dwa wydziały: karny i cywilny.

Co to oznacza? Teraz wydziały rodzinne, pracy i ubezpieczeń społecznych czy gospodarcze będzie można utworzyć tylko wówczas, gdy na danym terenie jest taka potrzeba. - Zniesienie obligatoryjności wydziałów rodzinnych sprawi, że te sprawy będą trwały dużo dłużej – ocenia Ewa Waszkiewicz, prezes Stowarzyszenia Sędziów Rodzinnych w Polsce. Podnosi też, że ucierpieć może na tym jakość orzeczeń.

Dla racjonalnego gospodarowania etatami sędziowskimi i czasem sędziów w noweli przesądza się też, że przewodniczącym wydziału ksiąg wieczystych oraz gospodarczego do spraw rejestru zastawów jest referendarz sądowy. Funkcja ta zostanie powierzona sędziemu tylko wówczas, gdy okaże się to konieczne i zasadne.

Sędziowie nie mówią nie takiemu rozwiązaniu, ale stawiają warunek. W wydziale, któremu przewodniczył będzie referendarz, nie będzie orzekał sędzia.

Od środy za kierowanie działalnością administracyjną sądu jego prezes odpowiada przed prezesem przełożonym oraz ministrem sprawiedliwości.

Nowela wprowadza też nowe zasady skarżenia się na Temidę. Skarga będzie miała szansę na rozpatrzenie tylko wówczas, gdy dotyczyć będzie funkcjonowania sądu, a nie jego działalności orzeczniczej.

Jaką formę przewidziano dla skarg? Pisemną, elektroniczną, faksem i ustną do protokołu. Nowelizacja wprowadza też system indywidualnych ocen pracy sędziów i prokuratorów. Będą to oceny opisowe dołączane do protokołu powizytacyjnego. Sędzia niezgadzający się z oceną będzie mógł złożyć swoje uwagi oraz je uzasadnić. Ci, u których wizytatorzy wykryją jakieś braki, zostaną skierowani na dodatkowe szkolenia.

Podstawa prawna:

- nowela ustawy o ustroju sądów powszechnych z 18 sierpnia 2011 r. DzU z 27 września 2011 r., poz. 1192

Opinie:

Grzegorz Wałejko, wiceminister sprawiedliwości

Nowela usprawni pracę sądów, po to właśnie została przygotowana. Na pełny efekt trzeba będzie jednak jeszcze poczekać. Dwa bardzo ważne rozwiązania, w tym dyrektorzy z większymi uprawnieniami, którzy odciążą prezesów od zajmowania się sprawami administracyjnymi, wejdą  w życie dopiero w 2013 r. Powoli jednak poprawa powinna być widoczna. Najważniejsza ze zmian to nowy podział nadzoru między prezesów sądów apelacyjnych a ministra sprawiedliwości. Teraz to minister sprawiedliwości będzie sprawował nadzór nad nadzorem wykonywanym przez prezesów w apelacji. Sędziowie nie muszą się też obawiać rewolucji w znoszeniu wydziałów w sądach. Chodzi głównie o wydziały rodzinne.

Maciej Strączyński, prezes stowarzyszenia Iustitia

Wchodząca w życie nowela ustawy o ustroju sądów powszechnych nie ma nic wspólnego z usprawnieniem pracy sądów. To jest możliwe jedynie poprzez zmiany w procedurach karnej i cywilnej a nie usp. Chodzi o to, by zwiększyć nadzór ministra sprawiedliwości nad sądami i umożliwić ręczne nimi sterowanie. Są jednak przepisy, które mogą poważnie zaszkodzić funkcjonowaniu sądownictwa – wprowadzenie dyrektorów do sądów, a tym samym dwuwładzy w nich, czy zniesienie obligatoryjności tworzenia wydziałów rodzinnych w sądach rejonowych. Środowisko boli także ograniczenie roli samorządu. To właściwie krok w stronę jego likwidacji, bo ministrowi wygodniej jest samemu wyznaczyć prezesa sądu, niż czekać, aż zrobią to sędziowie.

Małgorzata Bednarek, prezes stowarzyszenia Ad Vocem