Oto przeszkody w sprawnym orzekaniu przez polskie sądy

Rosnący wpływ spraw zanotowały zarówno Sąd Najwyższy, jak i sądy administracyjne. Prezesi tych sądów informowali o tym podczas posiedzenia sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka, przedstawiając sprawozdania za 2013 r. Wśród problemów wymiaru sprawiedliwości wskazywali m.in. na złą jakość skarg kasacyjnych i pytań prawnych, które wpływają do Sądu Najwyższego, słabą wykonywalność orzeczeń sądów administracyjnych przez organy administracji publicznej.

Krajowa Rada Sądownictwa wśród najważniejszych postulatów wskazuje przywrócenie asesury jako drogi do zawodu sędziego pozwalającej na zdobycie odpowiedniego doświadczenia. W Sejmie trwają już prace nad wprowadzającym te zmiany prezydenckim projektem ustawy.

Niejasne uzasadnienia

Podczas dyskusji nad sprawozdaniami Krajowej Rady Sądownictwa, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Sądu Najwyższego posłowie podkreślali m.in. konieczność zachowania niezależności przez sędziów. Poseł Ryszard Kalisz wskazywał m.in., że otrzymuje wiele listów od osób, które czują się rozczarowane wymiarem sprawiedliwości.

– Ludzie często nie rozumieją wyroków. Od lat apeluję do sędziów o jasne ich uzasadnianie. Powinno ono wyjaśniać, czemu zapadło dane rozstrzygnięcie, i to tak, by wszystkie strony ten wyrok zrozumiały – przekonywał poseł Kalisz.

Podkreślał też, że nie ma niezawisłości sędziowskiej bez odwagi. Jego zdaniem często sędziowie, zwłaszcza młodzi, boją się m.in. nie orzekać o tymczasowym aresztowaniu na wniosek prokuratora.

– Często taki sędzia stoi przed dylematem, że będzie odważny i nikt tego nie zauważy, albo nieodważny i wtedy będzie mógł awansować. Tworzymy całą grupę oportunistów. A oportunizm jest wrogiem niezawisłości sędziowskiej – oceniał poseł.

Wewnętrzna niezawisłość

Stanisław Piotrowicz, wiceprzewodniczący komisji, zwracał uwagę, że prof. Roman Hauser, przewodniczący KRS, mówił o tym, jak ważna jest wewnętrzna niezawisłość sędziów.

– To istotny sygnał, który powinien wypłynąć ze strony KRS, może powinien być także elementem szkolenia – mówił poseł Piotrowicz.

Ta niezawisłość bywa jednak rozumiana opacznie. Przewodniczący Hauser opowiadał o młodym sędzi, który za atak na swoją niezawisłość uznał to, że przewodnicząca wydziału przeglądała prowadzone przez niego sprawy i zwracała uwagę na efektywność. Sędzia miał nawet pozwolić sobie na stwierdzenie, że zamiast zajmować się jego aktami, mogłaby pójść do domu i ugotować mężowi obiad. Wszczęto wobec niego postępowanie dyscyplinarne.

Spraw dyscyplinarnych sędziów nie jest jednak wiele. W 2103 r. do zaopiniowana do KRS wpłynęło ich nieco ponad sto. Rada wnosiła w kilku przypadkach o zaostrzenie odpowiedzialności.

Oporne organy

Na problem związany z wykonalnością orzeczeń sądów administracyjnych zwraca uwagę NSA. W 2013 roku liczba grzywien nałożonych na organy administracji właśnie w związku z niewykonywaniem orzeczeń wzrosła o 12 proc. NSA postuluje poprawienie przepisów, które mogłyby zmienić tę sytuację. Chodzi mianowicie o nowelizację prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, która da sądom możliwość nakazywania organom administracji wydawania rozstrzygnięć o określonej treści. Dziś nie ma bowiem takiej możliwości i sprawy często krążą między organami. ?Projekt przepisów w tej sprawie został już złożony w Sejmie przez prezydenta i trwają nad nim prace w komisjach.

Opasłe kasacje

Sąd Najwyższy, do którego także wpływa coraz więcej spraw, boryka się z coraz większą liczbą bezzasadnych kasacji. Często są one bardzo obszerne. Jak ocenia prof. Małgorzata Gersdorf, pierwszy prezes SN, może to wynikać np. z tego, że są przygotowywane „pod klienta". Ocenia ona także, że jakość pytań prawnych, które wpływają do SN z sądów, często nie jest najlepsza i że trzeba zaapelować do sędziów o staranniejsze ich przygotowywanie.

Jak długo trzeba czekać na rozstrzygnięcie? W SN około ośmiu–dziesięciu miesięcy, w wojewódzkich sądach administracyjnych – około czterech miesięcy, w NSA – od 12 do 14 miesięcy.

Masz pytanie, wyślij e-mail do autorki k.borowska@rp.pl

Prof. Małgorzata Gersdorf, ?pierwszy prezes Sądu Najwyższego

Na sędziów jest wywierana zbyt duża presja, m.in. przez media, opinię publiczną. To przeszkadza często w orzekaniu. Jednocześnie budowany jest czarny PR sędziów z jednostkowych, nie zawsze zweryfikowanych jeszcze przypadków. ?A przecież sądy rozstrzygają 13 mln spraw rocznie i ta liczba co roku się zwiększa ?o 0,5–1 mln spraw. Władza wykonawcza traktuje sędziów jako lepszej kategorii urzędników, których chce pouczać, kontrolować i oceniać, czasami zapominając o niezawisłości sądownictwa, np. chce zmienić zasady wynagradzania wbrew konstytucji czy też wprowadzać kontrole akt sprawy przez urzędników w trakcie procesu, co jest ewidentnym naruszeniem niezawisłości.

Prof. Roman Hauser, prezes Naczelnego Sądu Administra?cyjnego, przewo?dniczący Krajowej Rady Sądownictwa

Nie obserwuję dziś zagrożeń dla niezawisłości sędziowskiej. My sami, sędziowie, musimy swoją postawą dawać gwarancję najwyższych kwalifikacji merytorycznych i moralnych. Hasła, by pozbawić ministra sprawiedliwości jakiegokolwiek wpływu na funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, nie uwzględniają konstytucyjnej zasady równowagi i przenikania się władz oraz interpretacji Trybunału Konstytucyjnego. Potrzebna jest współpraca – i sędziom, i ministrowi chodzi przecież ?o dobre funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Niepokoją zapowiedzi władzy wykonawczej, m.in. dotyczące zmiany zasad wynagradzania sędziów. Nie pochodzą od MS i wierzę, że nie zostaną zrealizowane. Powrót do asesury oceniam jako w pełni uzasadniony.

Stanisława Prządka, przewodnicząca sejmowej ?Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka

Wymiar sprawiedliwości czekają w najbliższym czasie duże zmiany. Sejm zakończył prace m.in. nad nowelizacją kodeksu postępowania karnego, która zmieni role stron w procesie. Wymaga to m.in. dobrego przygotowania sędziów i prokuratorów. ?Ze środowisk sędziowskich docierają głosy, ?że likwidacja asesury była błędem, ponieważ ważny był taki okres przejściowy, w którym przyszły sędzia mógł się sprawdzić na sali sądowej. W Sejmie trwają już prace nad projektem ustawy, przygotowanym przez prezydenta, który przywraca asesurę. Sądzę, że to rzeczywiście dobre rozwiązanie, które mogłoby doprowadzić do usprawnienia naszego sądownictwa.

SAD Sędziowie Sądy Powszechne Sądy Administracyjne Sąd Najwyższy