Każdego roku do polskich sądów trafia ok. 15 mln spraw. Część z nich nie wymaga procesu. Tam, gdzie jest on konieczny, w ponad 90 proc. spraw wyrok zapada jednomyślnie. Jak wynika z najnowszych badań Fundacji ArsTem, instytucja zdania odrębnego zanika. Pierwsze pojedyncze pojawiają się dopiero w sądach okręgowych, nieco więcej jest ich w apelacji. W 2014 r w apelacji warszawskiej odnotowano 16 zdań odrębnych, w krakowskiej – 12, w poznańskiej – osiem. Dlaczego?
Za dużo pracy
Doktor Mariusz Kosiński z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu uważa, że coraz mniej aktywni są ławnicy. Dodaje jednak, że coraz częściej odpuszczają też sędziowie, bo każde takie zdanie trzeba uzasadnić, a sędziowie mają już dosyć pisania uzasadnień.
Tymczasem takie zdanie pomogłoby napisać apelacje.
– Instytucja zdania odrębnego traci na popularności z czysto prozaicznych powodów – uważa prof. Zbigniew Ćwiąkalski. Sędziowie bowiem są zbyt obciążeni pracą.
Nie dziwi go też mała aktywność ławników, którzy nie są przygotowani do napisania zdania odrębnego.
– Zazwyczaj odgrywają na sali rolę fasadową i traktują zasiadanie w składzie orzekającym jako dodatkowe źródło dochodów – mówi prof. Ćwiąkalski.
Jego zdaniem taką tezę potwierdza to, że liczba zdań odrębnych rośnie w sądach apelacyjnych.
– Tam w składzie zasiada trzech sędziów zawodowych. A to oznacza wyższy poziom merytoryczny – twierdzi prof. Ćwiąkalski.
Jak cyfrowa rewolucja wpływa na biznes i życie codzienne
Sąd Apelacyjny w Krakowie rozpoznaje sprawę Marka K. oskarżonego o brutalne zabicie swojej 16-letniej dziewczyny, która była w ciąży. Po raz drugi uchyla wyrok 25 lat więzienia. Wyrok zapada większością głosów, jeden z sędziów zgłasza zdanie odrębne. Z kolei SA w Katowicach uchyla wyrok 25 lat więzienia za zabójstwo taksówkarza. Jeden z sędziów zgłasza zdanie odrębne.
Radomski sędzia Michał Wójcik przyznaje, że ławnicy bywają rzeczywiście mniej aktywni. Ale tłumaczy, że jest to też wynik działania ustawodawcy, który konsekwentnie ogranicza ich udział w rozpoznawaniu spraw cywilnych, także karnych.
W kadencji 2004–2007 ławników w sądach powszechnych mieliśmy ponad 41 tys., a w kadencji 2012–2015 połowę mniej – 22 tys. Jak łatwo zauważyć, w ciągu ostatnich kilku lat liczba ławników w Polsce zmalała o 50 proc.
Zanim zapadnie wyrok
Wydanie wyroku poprzedza narada sędziów i głosowanie, które jest objęte tajemnicą. Nikt nigdy i w żadnych okolicznościach nie może być z niej zwolniony. Do przebiegu narady nie można wracać nawet po latach, kiedy skazani są już dawno na wolności.
Największe emocje towarzyszą naradom w procesach prowadzonych przez skład wieloosobowy, np. w sprawach o zabójstwa o wyroku decyduje aż pięć osób: dwóch sędziów i trzech ławników. Mniejsze są w tych, w których orzeka jeden sędzia.
Podczas narady nikt nie może być obecny na sali (w pokoju sędziów) z wyjątkiem protokolanta, którego również przewodniczący może wyprosić, uznając jego obecność za zbędną. Reguła tajności dotyczy orzekania przez sąd w każdym składzie, również jednoosobowym.
Przed laty warszawscy sędziowie opowiadali historię pewnego procesu prowadzonego przez skład pięcioosobowy – dwóch sędziów i trzech ławników. Ci ostatni chcieli przegłosować sędziów zawodowych, ale zmienili zdanie po kilkugodzinnym wykładzie na temat domniemania niewinności i zasad wymiaru kary.
Kiedy nie ma zgody
Co mówią przepisy
-Przy składaniu podpisu członek składu orzekającego ma prawo zaznaczyć na orzeczeniu swoje zdanie odrębne, podając, w jakiej części i w jakim kierunku kwestionuje zapadłe orzeczenie.
- Zdanie odrębne może dotyczyć również samego uzasadnienia orzeczenia; wówczas zaznacza się je przy podpisywaniu uzasadnienia.
- Jeżeli ustawa nie wymaga sporządzenia uzasadnienia wraz z wydaniem orzeczenia, w razie zgłoszenia zdania odrębnego uzasadnienie należy sporządzić z urzędu w terminie siedmiu dni od wydania orzeczenia, a składający zdanie odrębne dołącza w ciągu następnych siedmiu dni jego uzasadnienie. Obowiązek ten nie dotyczy ławnika.
Na podstawie art. 114 kodeksu postępowania karnego
