Przyczyny przewlekłych procesów w polskich sądach - raport Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości

O opieszałości sądów karnych decyduje wiele czynników: sprawy spadające z wokandy, liczba tomów akt, czas wyznaczenia pierwszego terminu, odstępy między rozprawami, czekanie na opinię biegłych oraz liczba świadków. Instytut Wymiaru Sprawiedliwości zbadał faktyczne przyczyny przewlekłych procesów. Wyniki nie napawają optymizmem. Co z nich wynika?

Pierwszy raz

Średni całkowity czas trwania postępowania okazał się najdłuższy dla pierwszoinstancyjnych spraw w sądach okręgowych (10,2 miesiąca), najkrótszy dla sądów rozpoznających sprawy w drugiej instancji – 2 miesiące dla sądów okręgowych i 2,7 dla apelacyjnych. W rejonowych czas trwania postępowania wyniósł średnio 8,5 miesiąca.

Pierwszy termin rozprawy zarządzany jest najszybciej w sądach okręgowych w drugiej instancji, dalej w sądach okręgowych w pierwszej instancji oraz sądach apelacyjnych. Najdłuższy okres zanotowano dla sądów rejonowych – ponad trzy tygodnie. Przeprowadzenie rozprawy w wyznaczonym terminie następuje w ciągu 1–1,5 miesiąca od wydania zarządzenia. A to oznacza, że pierwsza rozprawa odbywa się zwykle w ciągu dwóch miesięcy od daty wpływu sprawy. Biorąc pod uwagę konieczność podjęcia przez sąd odpowiednich czynności, w tym wydania zarządzenia o przeprowadzeniu rozprawy, a w dalszej kolejności jego wykonania przez pracownika sądu (m.in. zarezerwowania sali, wezwania/zawiadomienia stron), czas ten, zdaniem autorów, nie świadczy o opieszałości sądów. W praktyce samo dostarczenie korespondencji niekiedy (ze względu na podwójną awizację) zajmuje miesiąc.

Czytaj także:

Coraz dłuższe postępowania sądowe - przyczyny

Informację o czasie trwania postępowania odniesiono bezpośrednio do jego przebiegu, a dokładniej do czynności podejmowanych przez sąd – przede wszystkim liczby wyznaczonych i przeprowadzonych terminów.

W sądach, w których całkowity czas trwania postępowania był najdłuższy (rejonowych i okręgowych w pierwszej instancji), zostały przeprowadzone łącznie odpowiednio 541 i 353 terminy, w sądach okręgowych drugiej instancji i sądach apelacyjnych – 37 i 44.

Średnie odstępy między poszczególnymi terminami w każdej z badanych grup w większości nie przekraczały 35 dni, przy czym dla sądów okręgowych i apelacyjnych odsetek takich spraw wynosił ponad 90 proc., dla rejonowych z kolei – 72 proc. Ważne jest również to, że w dość znacznej liczbie spraw – bo w 72,8 proc. dla sądów apelacyjnych i 52,3 proc. dla sądów okręgowych w drugiej instancji – średni czas między poszczególnymi terminami wynosił do dziesięciu dni.

Na półkę na lata

W sądach rejonowych odsetek takich spraw wyniósł 31 proc., natomiast w sądach okręgowych w pierwszej instancji – 17,4 proc.

W badaniu założono, że wskaźnikiem „opłacalności" rozprawy jest liczba przeprowadzonych na niej dowodów. W większości spraw – rozpoznanych przez różne sądy w różnych instancjach – z reguły przeprowadza się jeden lub dwa dowody (razem ok. 50 proc., w tym ok. 30 proc. dla jednego dowodu i 20 proc. dla dwóch dowodów).

W badaniu zwrócono również uwagę na czas trwania rozprawy w jednym terminie. W sądach rejonowych niemal 80 proc. rozpraw trwało do godziny, ale połowa zamknęła się w 30 minutach. W sądach apelacyjnych odsetki te wynoszą odpowiednio 30 i 14 proc.