„Okrągły Stół w Pałacu Namiestnikowskim jest symbolem i nadzieją Polaków, że wszystkie trudne spory i niszczące konflikty można w tym miejscu rozstrzygnąć. (…) W muzeum Okrągły Stół zamieni się w mebel” – komentował na łamach „Gazety Wyborczej” Władysław Frasyniuk. Agnieszka Kublik stwierdziła z publicystyczną werwą, że przeniesienie okrągłego stołu do Muzeum Historii Polski to „zamach”. Posłanka Izabela Bodnar na portalu X stwierdziła: „najbardziej dotknęło mnie wywalenie Okrągłego Stołu z Pałacu prezydenckiego jak starego mebla”. Z kolei marszałek Sejmu Włodzimierz Czarzasty skarżył się na konferencji prasowej, że prezydent Karol Nawrocki nie poinformował go zawczasu, że „podstawę polskiej demokracji skieruje do muzeum albo do jakichś ciemnych miejsc”. – Ja okrągłego stołu się nie wstydzę. Jako Sejm przejmiemy okrągły stół – proponował Czarzasty. Czas uspokoić wszystkich wygłaszających te ostre sądy. Spór dotyczy nie tylko miejsca przechowywania mebla, lecz także tego, jak opowiadamy o genezie III RP.

Muzeum Historii Polski to godne miejsce dla okrągłego stołu

Muzeum Historii Polski z pewnością nie jest „ciemnym miejscem”. Przeciwnie, to największa inwestycja, jaką w sferze kultury poczyniła niepodległa III Rzeczpospolita. Budowana obecnie wystawa stała MHP będzie największą tego rodzaju wystawą w naszym kraju, na blisko 8 tys. metrów kwadratowych, prezentującą 1000 lat historii państwa i narodu. Nasze dzieje zostaną opowiedziane za pomocą kilku tysięcy oryginalnych eksponatów, a jednym z nich będą elementy okrągłego stołu – najważniejszego mebla III RP. Trudno mi wyobrazić sobie bardziej godne miejsce, aby go eksponować.

Okrągły stół trafił do najnowocześniejszych w Europie magazynów, w które wyposażono MHP dzięki konsekwentnemu wsparciu, na jakie ta instytucja może liczyć ze strony kolejnych kierownictw Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Stał się pierwszym umieszczonym w nowych pomieszczeniach magazynowych eksponatem, przez który będziemy opowiadać historię PRL. Trafił w ręce wykwalifikowanych muzealników i zostanie poddany wszelkim niezbędnym czynnościom konserwatorskim. Dla muzeum to wielki honor. Dla Polski zaś z pewnością nie jest to żaden despekt.

Czytaj więcej

Polityka

Okrągły Stół znika z Pałacu Prezydenckiego. Nawrocki: Dziś skończył się w Polsce postkomunizm

Prezydent Karol Nawrocki poinformował, że z Pałacu Prezydenckiego zostanie wyniesiony Okrągły Stó...

Starania o to, by elementy okrągłego stołu znalazły się na wystawie stałej MHP zaczęły się wiele lat temu. Spiritus movens całej sprawy był pierwszy dyrektor Robert Kostro. Jego zabiegi o pozyskanie tego mebla do zbiorów muzealnych zaczęły się jeszcze za czasów prezydentury Bronisława Komorowskiego, trwały za kadencji Andrzeja Dudy i zostały sfinalizowane decyzją prezydenta Karola Nawrockiego. Notabene, sama ta historia pokazuje znacznie więcej elementów kontynuacji aniżeli zerwania pomiędzy głowami państwa o różnych wrażliwościach historycznych.

Nie ma tu zatem mowy o decyzji nagłej czy nieprzemyślanej. Nie sposób też mówić o zamachu albo próbie niegodziwego potraktowania ważnego artefaktu naszych dziejów najnowszych. Scenariusz wystawy stałej Muzeum Historii Polski już od lat zawiera w sobie opis instalacji, która prezentuje upadek komunizmu w naszym kraju. Czy ktokolwiek traktujący poważnie historię mógłby sobie wyobrazić, aby opowiedzieć o naszych dziejach najnowszych bez wspomnienia okrągłego stołu? Byłoby to niedorzeczne. Największa historyczna wystawa pokazująca całość narodowych dziejów uwieńczona oryginalnymi elementami okrągłego stołu? To brzmi jak mądry wybór, którego zasadność trudno kwestionować.

Okrągły stół, czyli mebel dyskursywny

– My tego nie potrzebujemy. To legitymizowało Kwaśniewskiego – powiedział jeden z pracowników Kancelarii Prezydenta. Nie był to jednak reprezentant administracji Karola Nawrockiego. Te słowa padły bowiem w czasach kadencji Bronisława Komorowskiego. Głowa państwa w latach 2010-2015 nie miała najwyraźniej nadmiernie nabożnego stosunku do okrągłego stołu. Wydaje się to charakterystyczne dla części polityków utożsamiających się ze spuścizną solidarnościową. Są oni chyba bardziej skłonni do dostrzegania w okrągłym stole symbolu niejednoznacznego. Inaczej jest z pewnością w przypadku polityków, którzy utożsamiają się z „koalicyjno-rządową” stroną negocjacji okrągłostołowych.

Tak właśnie było w wypadku prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego. „Z dwumiesięcznych rozmów przy Okrągłym Stole, a zwłaszcza tych w Magdalence i URM, Aleksander Kwaśniewski wyszedł wzmocnony jak nigdy dotąd” – pisał jego biograf Michał Sutowski. W latach 90. dla reprezentantów obozu postkomunistycznego udział w obradach okrągłostołowych był głównym argumentem legitymizującym ich udział w demokratycznej polityce. Gotowość do ustępstw i koncyliacyjne podejście do Solidarności w 1989 r. miało usuwać piętno głębokiej zależności od Moskwy. Z jednej strony było to zręczne posunięcie marketingowe. Z drugiej jednak również ci aparatczycy systemu komunistycznego, którzy znaleźli się w latach 90. na politycznym aucie, nierzadko uznawali udział w okrągłym stole za kluczowe doświadczenie biograficzne. Nadawało ono nowego sensu ich osobistym opowieściom na własny temat.

Leszek Miller z perspektywy lat określał obrady okrągłego stołu mianem „jednego z najważniejszych i najbardziej przełomowych wydarzeń w historii Polski”. Podobnie oceniają to współcześnie historycy. Jednocześnie jednak konsekwencje, jakie przyniosły te obrady, zdecydowanie przerosły wyobrażenia tych, którzy zasiadali do okrągłego stołu. „Gdyby kierownictwo PZPR zdawało sobie sprawę z jej słabości, nigdy nie doszłoby do Okrągłego Stołu i do pokojowych przemian. (…) Dopiero później, w czasie wyborów okazało się, że ta partia do nowego życia nie jest gotowa, po prostu coś się skończyło. Wywołany demokratyczny impuls był zabójczy dla partii” – twierdził w 1990 r. Kwaśniewski, ówczesny lider Socjaldemokracji Rzeczpospolitej Polskiej.

Okrągły Stół - uczestnicy

Foto: PAP

Marszałek Włodzimierz Czarzasty stwierdził przed kilkoma dniami, że przy okrągłym stole zdecydowano o „demokratycznej drodze naszego kraju”. Ale to jednak zasadnicze uproszczenie. Decyzje okrągłego stołu dały Polsce nowe ramy ustrojowe: ustalono powołanie urzędu prezydenta PRL, zaplanowano niedemokratyczne wybory do Sejmu i demokratyczne do Senatu. Naszkicowano model autorytarnej władzy, w który wbudowano możliwości działania dla solidarnościowej opozycji. Tym niemniej gdyby kontrakt okrągłego stołu był konsekwentnie realizowany, to aż do 1995 r. prezydentem PRL byłby Wojciech Jaruzelski, a PZPR byłaby nadal jedyną partią polityczną nad Wisłą. Wojska sowieckie dalej stacjonowałyby w naszych granicach, a sowiecka ambasada byłaby namiestniczym ośrodkiem władzy. Demokratyczna droga naszego kraju stała się możliwa, ponieważ w głosowaniu z 4 czerwca 1989 r. Polacy pokazali, że na taki model się nie zgadzają. Zażądali wolności.

Transformacja ustrojowa w Polsce, czyli spory o pamięć

Kiedy skończył się w Polsce komunizm? Spory trwają i zapewne nie skończą się szybko. W konkurencji na symbole wygrywa na razie Joanna Szczepkowska, która jesienią 1989 r. przekonywała widzów „Dziennika Telewizyjnego”, że „4 czerwca 1989 r. skończył się w Polsce komunizm”. Pewne jest natomiast, że 29 grudnia 1989 r. przestała istnieć Polska Rzeczpospolita Ludowa, a zaczęła się III Rzeczpospolita Polska. Taki efekt przyniosła nowelizacja konstytucji dokonana przez Zgromadzenie Narodowe.

Ostatni lider PZPR, Mieczysław Rakowski, z niesmakiem komentował, że „klub PZPR oprócz jednego posła głosował za zmianami”. Diametralnie inny był nastrój Aleksandra Halla, ówcześnie jednego z najbliższych współpracowników premiera Tadeusza Mazowieckiego. „Poczułem wyraźną satysfakcję, uświadamiając sobie, że już nie jestem ministrem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, przeciwko której buntowałem się od młodzieńczych lat, ale ministrem Rzeczypospolitej Polskiej” – wspominał Hall. A nastoletni chłopiec z Olsztyna zapisał tego dnia w kronice rodzinnej: „Od teraz nie ma już PRL, jest Rzeczpospolita Polska, a nasz Ptaszek ma już koronę!”.

Foto: Paweł Krupecki

Był to ważny moment symbolicznego odcięcia się od komunistycznej przeszłości. Proces zmian politycznych, społecznych i gospodarczych, które doprowadziły do końca komunizmu w naszym kraju, był długi i powikłany. Z pewnością obrady okrągłostołowe miały w tym procesie ważne znaczenie. Najważniejsze było to, że doszło do spotkania i rozmowy, a nie do eskalacji konfliktu. Psychologiczna bariera pomiędzy komunistami a solidarnościowcami była potężna. Z jednej strony właściciele Polski Ludowej, którzy wsadzali opozycjonistów do więzień – z drugiej przywódcy ruchu sprzeciwu, którzy mieli podać rękę swoim wczorajszym oprawcom. Akuszerem rozmów był Kościół katolicki i jego hierarchowie. Na pierwszy rzut oka wszystko to było niewykonalne, ale jednak się udało. I na tym polega trudne do zakwestionowania znaczenie okrągłego stołu.