Brak środków do utrzymania nie uratuje dłużnika alimentacyjnego

Choć fundusz alimentacyjny został zlikwidowany już blisko dziesięć lat temu, to do sądów powszechnych cały czas trafiają sprawy dotyczące zaległości alimenciarzy.

Przypomnijmy, iż finansowany w przeważającym stopniu z budżetu państwa fundusz alimentacyjny stanowił rolę gwaranta realizacji obowiązku alimentacyjnego wobec uprawnionych. Nie oznaczało to, iż wypłata pieniędzy przez fundusz zwalniała dłużnika z wykonania ciążącego na nim obowiązku. Kwoty wypłacone z funduszu alimentacyjnego były i są nadal odzyskiwanie od dłużników przez likwidatora, tj. prezesa ZUS.

Bez minimum do przyzwoitej egzystencji

Jedna z takich spraw trafiła w ubiegłym roku na wokandę. Prezes ZUS działając jako likwidator funduszu odmówił A.U. umorzenia należności za okres od listopada 1999 roku do kwietnia 2004 roku w wysokości blisko 34 tys. zł.

W odwołaniu do Sądu Okręgowego w Suwałkach mężczyzna opisał swoją trudną sytuację zdrowotną i finansową. Wyjaśnił, że pomimo tego, że pracuje to kwota egzekwowana przez komornika na poczet spłaty zaległej należności powoduje, iż pozostałe środki nie są wystarczające do życia.

Sąd ustalił, że dłużnik zamieszkuje w niewielkim mieszkaniu należącym do swojej matki, ponosząc koszty jego utrzymania. Pracuje na cały etat, zarabiając 1100 zł netto. Po potrąceniu alimentów i opłat za mieszkanie pozostaje mu na przeżycie około 100 zł. Sąd ustalił także, że A.U. choruje na kręgosłup i oczekuje na operację stawu kolanowego, jednak brak czasu i środków uniemożliwia mu zajęcie się swoim zdrowiem. Nie nadużywa alkoholu, żyje bardzo skromnie.

Biorąc to wszystko pod uwagę białostocki Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska ZUS, że sytuacja A.U. nie jest szczególnie wyjątkową tylko dlatego, że posiada on stałe źródło dochodu. Sąd zauważył, że kwota, jaka pozostaje do dyspozycji mężczyzny po potrąceniu przez komornika miesięcznej raty, nawet nie daje mu minimum do przyzwoitej egzystencji.

Mając to na względzie Sąd Okręgowy stwierdził, że zachodzą przesłanki z art. 68 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych i uznał, że sytuacja A.U. pozwala na umorzenie należności do kwoty 15 tys. zł.

Drastyczne zaostrzenie przez ustawodawcę

Innego zdania był jednak Sąd Apelacyjny w Białymstoku (sygn. akt III AUa 915/13), który na skutek apelacji Prezesa ZUS w wyroku z 29 stycznia 2014 roku stwierdził, iż w opisywanej sprawie nie zachodził szczególnie uzasadniony przypadek uprawniający do umorzenia istotnej części zobowiązania wobec funduszu alimentacyjnego.

W oparciu o utrwaloną linę orzeczniczą Sąd Apelacyjny wskazał, że art. 68 ust. 1 ustawy ma zastosowanie w wyjątkowych sytuacjach, gdy zobowiązany wobec funduszu alimentacyjnego wykaże, że uiszczenie należności nie jest możliwe, a zapłacenie zaległych należności wobec funduszu spowodowałoby dla dłużnika i jego rodziny zbyt ciężkie skutki, takie jak niedostatek, brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Jednocześnie Sąd Apelacyjny powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z 10 listopada 2010 r. (sygn. I UK 119/10), w którym uznano za przypadki szczególnie uzasadnione – okoliczności związane z sytuacją zdrowotną lub rodzinną zobowiązanego, niezależne od zobowiązanego alimentacyjnie sytuacje losowe lub nadzwyczajne, które sprawiają, że nie jest on w stanie na bieżąco ani w dającej się przewidzieć perspektywie regulować obarczających go zaległości alimentacyjnych, bez uszczerbku dla jego zdrowia oraz naruszenia innych istotnych dóbr najbliższych członków jego rodziny.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego rozstrzygając w przedmiocie umorzenia należności Funduszu Alimentacyjnego nie może schodzić z pole widzenia, sama konstrukcja przepisu art. 68 ust.1 ustawy, w świetle której zasadą pozostaje, że każdy dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu wypłaconych za niego z funduszu świadczeń. – Do umorzenia należności nie jest przy tym wystarczające zaistnienie uzasadnionego przypadku lecz musi to być "szczególnie uzasadniony przypadek'' co niewątpliwe oznacza drastyczne zaostrzenie przez ustawodawcę możliwości umarzania tych należności przez uprawione stosownie do stadium postępowania organ – wyjaśnił sąd. - W tym zakresie godzi się zauważyć, iż do przyjęcia, iż zachodzi " szczególnie uzasadniony przypadek" pozwalający na umorzenie należności likwidowanego funduszu alimentacyjnego nie wystarcza nawet ustalenie, że zobowiązany aktualnie nie posiada środków utrzymania, ale konieczna jest także ocena, iż przy uwzględnieniu jego wieku, stanu rodzinnego, kwalifikacji zawodowych oraz rokowań zdrowotnych nie będzie on w stanie również w przyszłości spłacać tych należności bez narażania siebie i swojej rodziny na pozbawienie możliwości zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych – dodał.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach związanych z sytuacją zdrowotną lub rodzinną osoby, przeciwko której jest prowadzona egzekucja alimentów, lub osoby zobowiązanej do zwrotu bezpodstawnie pobranych świadczeń z funduszu, likwidator może umorzyć, rozłożyć na raty lub odroczyć termin płatności należności likwidowanego funduszu z tytułu wypłaconych lub bezpodstawnie pobranych świadczeń z funduszu.