Nasion i sadzonek nie można bezkarnie rozmnażać

Zrozumiałe jest, że hodowca, który przez lata prowadził pracę nad odmianą, chce mieć z tego profit. Producenci nasion i sadzonek narzekają więc na łamanie prawa.

Niektóre odmiany roślin, zarówno uprawnych, jak i ozdobnych, są chronione prawnie, podobnie jak techniczne wynalazki. Rolę ochrony patentowej pełni wpis odmiany do księgi ochrony wyłącznego prawa. Prowadzi ją w Polsce Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) w Słupi Wielkiej w woj. wielkopolskim. Można też chronić odmianę na podstawie przepisów unijnych. Właściwy jest wówczas Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin (CPVO), którego siedziba znajduje się w Angers we Francji.

Niezgodnie z prawem

Wielu polskich rolników mało jednak wie o ochronie roślinnych „patentów" i świadomie bądź nieświadomie łamie prawo. Tracą na tym hodowcy zastrzeżonych odmian.

– Z reguły jest tak, że rolnik kupuje u nas niewielką liczbę sadzonek truskawek i następnie samodzielnie rozmnaża – wyjaśnia licencjonowany hodowca zagranicznych odmian. – Gdy trafiamy do niego na pole po jakimś czasie, widzimy, że rośliny, które powinny być uprawiane na powierzchni pół hektara, zajmują pięć. Albo że uprawia je cała okolica, choć tylko jedna osoba z tego rejonu kupiła objęte ochroną prawną sadzonki. Tymczasem zgodnie z umową rolnik nie ma prawa rozmnażać takich roślin nawet w swoim gospodarstwie, chyba że wykupi licencję. A tym bardziej sprzedawać ich sąsiadom.

Dwie drogi

Rolnicy szukają oszczędności. Często kupują nasiona i sadzonki na targu, od przypadkowego sprzedawcy, kwitnie też wymiana sąsiedzka. Wielu z nich nie zdaje sobie sprawy, że wiąże się to z bardzo wysokim ryzykiem. Źródłem tanich zakupów dla truskawkowych czy malinowych „piratów" jest także Internet. Lepiej jest w dużych sieciach handlowych i na renomowanych giełdach – takie sklepy nie chcą mieć kłopotów i sprawdzają swoich dostawców.

Czy osoba, która uszczknie kawałek gałązki i rozmnoży roślinę u siebie albo dostanie od znajomego kilka cebulek atrakcyjnych tulipanów, które wysadzi w swoim ogródku, jest już piratem? Zgodnie z ustawą – nie. Ale jeżeli sprzeda takie sadzonki czy cebulki np. w Internecie, nawet w niewielkich ilościach – to już tak.

Jak się bronić przed wykorzystywaniem własności intelektualnej w tym zakresie? Są dwie drogi – cywilna i karna. Wynikają z ustawy o ochronie prawnej gatunków roślin (DzU z 2003 r. nr 137, poz.1300 ze zm.).

– W pierwszym przypadku hodowca może wystąpić do sądu cywilnego o zaniechanie naruszenia, usunięcie jego skutków oraz naprawienie wyrządzonej szkody – mówi mec. Hanna Gajewska- Kraczkowska z kancelarii Domański, Zakrzewski, Palinka. – Odpowiedzialność karna za naruszenie wyłącznego prawa do odmiany realizowana jest w trybie ścigania prokuratorskiego. Sprawcy grozi do roku pozbawienia wolności. W toku postępowania karnego możliwe jest także dochodzenie roszczeń cywilnych. Ale hodowcy nie wykorzystują danych im uprawnień – przyznaje mec. Gajewska-Kraczkowska.

– Nie słyszałam o procesie dotyczącym ochrony prawnej roślin – potwierdza Barbara Trembska, rzeczniczka warszawskiego Sądu Apelacynego.

– W polskiej księdze ochrony znajduje się ponad 1300 odmian roślin – mówi Alicja Rutkowska z COBORU. – U nas, podobnie jak w UE, patentuje się zarówno rośliny ozdobne, jak i uprawne.

Większość odmian jest chroniona przez 25 lat, a drzewa, winorośl i ziemniaki nawet 30 lat.