Czy obywatel USA polskiego pochodzenia może ubiegać się o emeryturę w Polsce?

Obywatel USA, który pracował w Polsce może otrzymywać dwie emerytury: w dolarach i w złotówkach , jeśli spełni warunki nabycia uprawnień do tych świadczeń przewidziane w przepisach prawnych w obu państwach. Trzeba jednak przygotować się na to, że polska emerytura może pomniejszyć świadczenie otrzymywane w USA.

Gdy brakuje stażu w Polsce, doliczą amerykański

Zasady ustalania prawa i obliczania wysokości emerytur dla osób, które pracowały w obu krajach reguluje od 1 marca 2009 r. umowa między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki o zabezpieczeniu społecznym, podpisana 2 kwietnia 2008 r. (zobacz pełny tekst umowy w jęz. polskim i angielskim). Osobom takim emerytury ustalane są w każdym z tych państw na podstawie przepisów krajowych obowiązujących w danym państwie, ale z uwzględnieniem postanowień umowy.

W polskim systemie emerytalnym prawo do emerytury i jej wysokość zależą przede wszystkim od daty urodzenia osoby ubezpieczonej. Zasady nabycia uprawnień emerytalnych określa ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Piszemy też o nich w poradnikach emerytalnych "Rz".

Na podstawie polskiej ustawy i umowy z USA możliwe są różne sposoby wyliczenia polskiej emerytury dla mieszkańca USA, który pracował w Polsce:

1. osoby urodzone przed 1 stycznia 1949 r., a także niektóre osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r.

spełniające warunki do uzyskania wcześniejszej emerytury lub emerytury w obniżonym wieku emerytalnym – dla nich prawo do polskiej emerytury uzależnione jest od wykazania się określonym stażem emerytalnym czyli odpowiednią ilością i długością okresów ubezpieczenia zarówno składkowych (okresy zatrudniania) jak i nieskładkowych (m.in. czas studiów, zwolnień lekarskich, zasiłku wychowawczego itp.). Wynoszą one co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Jeśli staż emerytalny w Polsce nie jest wystarczający do nabycia prawa do polskiej emerytury, umowa z USA pozwala zsumować go z okresem pracy w USA. ZUS oblicza wtedy teoretyczną kwotę polskiego świadczenia, jaka przysługiwałaby zainteresowanemu, gdyby wszystkie polskie i amerykańskie okresy ubezpieczenia zostały przebyte w Polsce. Potem na tej podstawie ZUS oblicza rzeczywistą kwotę polskiej emerytury proporcjonalnie do okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce. Amerykański odpowiednik ZUS - Social Security postąpi analogicznie.

Przykład

Pani Ala przepracowała w Polsce 14 lat, a w USA - 8 lat. Staże emerytalne w obu krajach są niewystarczające do przyznania emerytury w żadnym z nich. Jednak ZUS doda je i wyliczy emeryturę za 22 lata, a następnie obliczy jej "polską" wysokość uwzględniając staż polski czyli 14 lat. Pani Ala dostanie w złotówkach emeryturę za 14 lat polskich i w dolarach za 8 lat amerykańskich.

Uwaga,

sumowaniu podlegają tylko te okresy ubezpieczeniowe, które się nie pokrywają w czasie.

ZUS nie będzie też sumował okresów ubezpieczenia w USA, jeśli polski okres ubezpieczenia jest krótszy niż 12 miesięcy. Wtedy na polską emeryturę nie ma co liczyć.

Jeśli natomiast staż emerytalny w Polsce wystarcza do nabycia prawa do emerytury i nie trzeba doliczać do niego okresów ubezpieczenia w USA, to wówczas ZUS postępuje tak:

2. osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r.

, które osiągają powszechny wiek emerytalny (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn) w latach 2009-2013 uprawniający do emerytury z nowego systemu (nie zależy od długości okresów ubezpieczenia) albo osiągają w latach 2009-2013 obniżony wiek emerytalny uprawniający do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej (prawo do emerytury zależy od długości okresów ubezpieczenia) – dla tej grupy osób polskie przepisy nie uzależniają samego nabycia prawa do emerytury od udokumentowania określonego okresu składkowego i nieskładkowego. Zatem przy ustalaniu prawa do emerytury nie stosuje się sumowania okresów ubezpieczenia w Polsce i w USA. Od długości okresów składkowych i nieskładkowych w Polsce i USA zależy natomiast wysokość części świadczenia.

Zgodnie z polskimi przepisami, emerytury te obliczane są jako suma:

Wniosek o polską emeryturę można złożyć w USA

Wniosek o emeryturę z ZUS można złożyć w tym kraju, w którym się aktualnie mieszka. W Polsce przyjmują je oddziały terenowe ZUS na druku ZUS Rp-1E. Mieszkańcy USA mogą skorzystać z pośrednictwa amerykańskiego odpowiednika ZUS - Social Security. Wypełniony formularz PL/USA 4 składa się w Social Security Administration w Baltimore lub jego oddziale terenowym. Nie ma znaczenia w jakim języku podawane będą informacje w obu formularzach.

Dokumentami potwierdzającymi okresy ubezpieczenia w Polsce są m.in.: zaświadczenia o zatrudnieniu wydawane przez pracodawców lub następców prawnych, legitymacje ubezpieczeniowe, dowody potwierdzające ubezpieczenie z tytułu prowadzenia działalności na własny rachunek, książeczka wojskowa, jak również zaświadczenie uczelni stwierdzające fakt ukończenia studiów wyższych i programowych ich wymiar – w przypadku nauki w szkole wyższej, skrócony akt urodzenia dziecka – w przypadku niewykonywania pracy z powodu opieki nad dzieckiem w wieku do lat 4.

Najlepiej złożyć oryginały tych dokumentów, a jeśli kopie, to poświadczone przez amerykańską instytucję ubezpieczeniową, notariusza lub konsula RP. Wniosek składany w USA i załączone do niego dokumenty nie muszą być przetłumaczone na język angielski. Social Security i tak prześle je bowiem do ZUS wraz z potwierdzeniem okresów ubezpieczenia w USA.

Amerykański emeryt, którego państwowa emerytura społeczna z Social Security była liczona niezależnie od świadczenia z Polski (a bez konieczności stosowania zasady sumowania), powinien przygotować się na to, że polska emerytura obniży amerykańską.

Dotyczy to osób, które po 1985 r. ukończyły 62 lat i po raz pierwszy zaczęły pobierać polską emeryturę. To skutek stosowania przez Social Security tzw. klauzuli WEP (Windfall Elimination Provision) – mniej korzystnego sposobu obliczenia emerytury. Amerykańsko-polski emeryt może na niej stracić maksymalnie połowę świadczenia z Polski albo 383.50 dolarów (w 2012 r.), w zależności od tego, co jest dla niego korzystniejsze.