PiS i PSL wybiorą prezesa, a KO obetnie budżet? Czeka nas ostry spór o IPN

6 sierpnia dr Karol Nawrocki złożył prezydencką przysięgę. Tym samym na stanowisku prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, które zajmował od 2021 roku, powstał wakat. Zgodnie z ustawą następcę powoła Sejm za zgodą Senatu na wniosek Kolegium IPN (jego przewodniczący w Biuletynie Informacji Publicznej ogłosi konkurs; ma na to 30 dni, licząc od zeszłej środy). 

Karol Polejowski jest faworytem Karola Nawrockiego na stanowisko prezesa IPN

Dziś Instytutem kieruje jeden z dwóch zastępców prezesa – dr hab. Karol Polejowski. Ma on pełnomocnictwa w sprawach administracyjnych i finansowych. Oraz błogosławieństwo Nawrockiego, z którym blisko współpracował już w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. – Jeśli wystartuje, to z pozycji namaszczonego – słyszy w IPN „Rzeczpospolita”.

Na giełdzie pojawia się również nazwisko drugiego wiceprezesa – dr. Mateusza Szpytmy. W PiS miano też brać pod uwagę Jana Józefa Kasprzyka, byłego szefa Urzędu ds. Kombatantów, ale w wewnętrznej rywalizacji nie miał szans z Polejowskim.

Każdy z nich jest wybieralny dla Kolegium, ale w Sejmie i Senacie zaczną się schody. Choć Szpytma jest wiązany z ludowcami, co mogłoby zwiększać jego szanse, Polskie Stronnictwo Ludowe musiałoby zagłosować z Prawem i Sprawiedliwością, a to zabujałoby koalicyjną łodzią. – Na tę chwilę nie przewidujemy takiej możliwości. Nie ma na to żadnej przestrzeni – komentuje dla „Rz” poseł PSL Jarosław Rzepa.

– Sądzę, że PSL zawalczy o IPN. I będziemy mieć problem. O przyszłości Instytutu potrzebna jest szczera i zdecydowana rozmowa w koalicji – mówi nam polityk KO. – Z powodu rekonstrukcji temat pozostawał na marginesie – dodaje inny.

Czytaj więcej

Plus Minus

Nowy rząd zlikwiduje IPN? Dlaczego jest to zmora budowniczych III RP?

Choć prawica zrobiła bardzo dużo, by zohydzić historię, ma ona jeszcze szansę, by odegrać ważną r...

Apetyt ludowców na tę instytucję jest zresztą historyczny: „Polityków PSL najbardziej interesował sposób wyboru prezesa, a konkretnie uzyskanie wpływu na to, komu ta funkcja zostanie powierzona” – jej początki przypomina w książce „Instytut. Osobista historia IPN” prof. Antoni Dudek.

PiS nie odda Instytutu Pamięci Narodowej

Prawica zaś Instytutu, w którym rządzi od 2016 r., nie odpuści. Zapowiada się więc pat. Zwłaszcza, że „nie rysuje się scenariusz wymiany”, na co zwraca uwagę jeden z rozmówców „Rzeczpospolitej”. Co to znaczy?

Cztery lata temu nastąpiła wymiana: rzecznik praw obywatelskich za prezesa IPN. Większość polityków PiS w Senacie poparła w końcu zgłoszonego przez ludowców dr. hab. Marcina Wiącka. A senatorowie PSL Ryszard Bober i Jan Libicki oraz niezależna Lidia Staroń opowiedzieli się za Nawrockim (za był również Antoni Mężydło z KO, który złamał w ten sposób dyscyplinę partyjną). Już wcześniej w Sejmie trzech ludowców – Marek Sawicki, Piotr Zgorzelski i Jacek Tomczak – zagłosowało z PiS-em nad kandydaturą Nawrockiego. Nie musieli tego robić, bo wystarczyłyby tu głosy prawicy.

Nie był to zresztą precedens: w 2000 r. Akcja Wyborcza Solidarność i Unia Wolności podzieliły między sobą urzędy: RPO został prof. Andrzej Zoll, a prezesem Instytutu prof. Leon Kieres. Teraz takiej opcji nie widać na horyzoncie. 

Czy Karol Nawrocki będzie dobrym prezydentem? - sondaż Opinii24 dla RMF FM

Foto: PAP

W 2021 r. PiS miał plan B: jeśli Nawrocki nie zdobyłby poparcia w Senacie, by utrzymać kontrolę w IPN-ie, prawica znowelizowałaby ustawę, wpisując do niej stanowisko pełniącego obowiązki prezesa (ustawa nie przewiduje p.o. w przypadku rezygnacji lub „innej przyczyny opróżnienia stanowiska”; wyjątkiem jest śmierć, kiedy spośród zastępców prezesa taką osobę wskazuje marszałek Sejmu – zapis ten został dodany po katastrofie smoleńskiej, w której zginął dr hab. Janusz Kurtyka).

Prezesa IPN wybierze Kolegium. Jego siedmiu członków podpisało się pod listą poparcia dla Karola Nawrockiego, kiedy startował w wyborach prezydenckich

Zanim zagłosują Sejm i Senat, konkurs na prezesa IPN przeprowadzi dziewięcioosobowe Kolegium. Pięciu członków powołuje Sejm, a po dwóch Senat i prezydent. Ostatnie rozdanie jest z lata 2023 r. Dzisiejsza koalicja rządząca miała już wtedy większość w Senacie i powołała do Kolegium IPN prof. Grzegorza Motykę i dr. Bartosza Machalicę. Ale w Sejmie większość miał PiS, a gospodarzem Pałacu Prezydenckiego był Andrzej Duda. W ten sposób w Kolegium znaleźli się związani z prawicą prof. Jan Draus, prof. Wojciech Polak (przewodniczący), prof. Mieczysław Ryba, prof. Tadeusz Wolsza oraz prof. Andrzej Nowak i Bronisław Wildstein – wszyscy podpisali się na liście poparcia dla Nawrockiego, a Nowak był „promotorem” jego kandydatury.

Czytaj więcej

Polityka

Prof. Andrzej Nowak: Jeśli wspierany przez PiS kandydat nie wygra wyborów, Jarosław Kaczyński powinien odejść

– Przede wszystkim powinien trzymać się tego, co zapowiedział, a więc idei zakończenia wojny pols...

Zwycięzcę konkursu – po przesłuchaniu – Kolegium wyłania w tajnym głosowaniu bezwzględną większością głosów. Jego kadencja trwa siedem lat. Po pierwsze, oznacza to, że PiS zabetonowało Kolegium do 2030 r., a po drugie, w tym składzie nie wyłoni kandydata, na którego zgodzą się Sejm i Senat w obecnym kształcie. W skrócie: u decydującej piątki nie ma szans historyk inny niż prawicowy, a w parlamencie przepada wybraniec Kolegium. Zresztą, nawet jeśli PSL by się wyłamał, w Senacie z PiS nie miałby większości. Właściwie na końcu każdego scenariusza jest klincz.

KO: „Nie ma wyroku, że IPN jest nielegalny. Nie obetniemy budżetu do zera”

Ustawy o likwidacji IPN na pewno nie podpisze prezydent Karol Nawrocki. Choć tego postulatu nie ma wśród 100 konkretów, podnoszą go niektórzy politycy Platformy Obywatelskiej. Od lat opowiada się za tym Lewica. – Budżet Instytutu, który jest wykorzystywany do realizacji celów politycznych prawicy i okazał się trampoliną dla Karola Nawrockiego, rośnie. Pieniądze lepiej przeznaczyć na badania naukowe i utrzymanie archiwów. Przygotowaliśmy projekt ustawy o Urzędzie Ochrony Wartości Konstytucyjnych – mówi „Rzeczpospolitej” europoseł Lewicy Krzysztof Śmiszek. Co w związku z tym, że taka propozycja nie przejdzie? – Różnimy się w koalicji. Musimy rozmawiać ze wszystkimi koalicjantami o racjonalnym wydawaniu pieniędzy, bo to nie są drobne wydatki. Póki co realizować to, co spełnialne – odpowiada.

Czytaj więcej

Opinie polityczno - społeczne

Marek Kozubal: IPN za rządów PiS jak polityczny łup

Prezes IPN może sobie dobierać współpracowników, ale nie może zapominać, że to nie jest jego pryw...

– Patologią jest budżet Instytutu Pamięci Narodowej. Faktów historycznych się nie produkuje, tylko je opisuje. Raporty Najwyższej Izby Kontroli pokazują, że IPN ma tyle pieniędzy, że musi wydawać je na siłę. Poza tym instytucja, która zajmuje się nauką, powinna dążyć do prawdy, zatrudniając naukowców z warsztatem i różnymi punktami widzenia. Za PiS niezależni historycy z IPN albo odchodzili, albo byli zwalniani – ocenia polityk KO. – Prezesa wybiera Kolegium, ale zatwierdza parlament. Obie strony będą się szachować. I obie mają argumenty. Bo nie uzasadnimy obcięcia budżetu IPN-u do zera – nie ma żadnego wyroku, który mówiłby, że to instytucja nielegalnie obsadzona. Natomiast w oparciu o raporty NIK pewne ruchy są możliwe. Pierwszą szansę dostrzegam przed przyjęciem budżetu na kolejny rok, tylko będziemy musieli być odważni, konsekwentni i twardzi. Koalicja Obywatelska będzie musiała pokazać, że nie boi się tego zrobić – kontynuuje.

Były prezes IPN: „Potrzebny jest namysł nad misją i reformą, co wymagałoby ponadpartyjnego porozumienia”

Choć Karol Nawrocki pożegnał się z prezesurą, strona Instytutu wita internautów komunikatem o jego zaprzysiężeniu na prezydenta i wizycie w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (podpierając się tym, że w obu wydarzeniach udział brali pracownicy Instytutu). Symbolem upolitycznienia IPN stał się entuzjastyczny wpis na platformie X: 24 listopada na oficjalnym koncie poinformowano o starcie prezesa; kilka godzin później szeroko komentowany wpis zniknął.

Czytaj więcej

Polityka

Instytut Promocji Nawrockiego. Od początku prezesowi chodziło o wielką politykę?

IPN od dłuższego czasu nie jest w stanie wydać historycznego bestsellera, który nadałby ton debac...

– Karol Nawrocki jest najlepszym przykładem instrumentalnego wykorzystania IPN do własnych celów. To miało wpływ na podejmowanie decyzji o odejściu. Ale problemy Instytutu Pamięci Narodowej nie przyszły dopiero wraz z objęciem przez niego stanowiska. To był proces. A zaczął się za jego poprzednika (dr. Jarosława Szarka – red.). Pogorszyła się atmosfera, zapanowały rywalizacja i atomizacja, nie ma miejsca na różnorodność metodologiczną i światopoglądową, ma być realizowana twarda polityka pamięci, manipuluje się pamięcią historyczną, kreśli wyłącznie grubą kreską. Dziś pewnych projektów się tu nie zrealizuje, zanikły badania w obszarze historii społecznej, kulturalnej, gospodarczej w okresie PRL. A mimo to do dziś nie powstała monografia Urzędu Bezpieczeństwa. Jeśli zaś chodzi o opozycję, akcent położony jest na Solidarność Walczącą, jakby innych postaw nie było – opowiada „Rzeczpospolitej” pracownik jednego z oddziałów, który odszedł za Nawrockiego po kilkunastu latach pracy w Instytucie.