Znad Oniego na Krym

Mariusz Wilk, Dziennik Północny

17 lipca

Białe noce poszły na ubyl. To znaczy zaczęło ubywać w nich światła. Za to ciemni przybywa. Znak, że lato ku jesieni się kłoni. I choć woda w Oniego niczym parnoje mleko, żar z nieba i sianokos w toku, słońce co wieczór o włos niżej ton bierze, no bo jakże inaczej gamę światła wyrazić? Pełnia lata podobna jest do wierzchołka życia: ciągle spozierasz w górę, choć należałoby już uważać pod nogi, aby na zejściu się nie spotknąć.

„Z życia zostaje co? – pyta poeta. – Jedynie światło, przed którym oczy mrużą się w słoneczny czas takiej pory". Pławię się w Oniego wieczorami, czuwając nad baraszkującą w płynnym świetle Martuszą, i dumam, jak to światło napisać?

18 lipca

Jednakże granice między prawdą

a zmyśleniem...

Czesław Miłosz

Rzeczywistość, zdaniem Miłosza, w tak zwanej literaturze pięknej zwykle jest naciągana. To znaczy autor zaciera granice pomiędzy prawdą a zmyśleniem, przetwarza szczegóły, zmienia nazwiska i nazwy geograficzne, słowem, podrabia. Pytanie tylko, czy żanr dziennika należy do literatury pięknej?

Jeśli tak, to pół biedy, zawsze mogę się wykpić, cóż jednak odpowiedzieć czytelnikom, którzy domagają się od dzienników, aby wszystko w nich było naprawdę? Jak wytłumaczyć jednemu z drugim, że nie tak ważne, czy w naszym domu są trzydzieści cztery okna czy trzydzieści sześć, jak napisałem w „Wołoce", albo dlaczego nazywam wieś Kondą Bierieżną, jeśli tubylcy mówią o niej Bierieżskije? Zwykle więc zasłaniam się żartem, że przecież Konda Bierieżna jest wsią-duchem (na kartach oznaczono ją jako wymarłą), a któż od ducha wymaga topograficznej tożsamości? Zresztą, sami tubylcy także plączą się w nazwaniach i niektórzy zowią ją Kondobierieżskimi. Co do ilości okien w domu, to błąd składam na karb matematyki, w której zawsze byłem nietęgi, by nie wdawać się w zawiłości wyjaśnień, że sześć bardziej mi do rytmu danej frazy pasowało aniżeli cztery.

Czesław Miłosz zmieniał nazwy miejscowe w „Dolinie Issy", zapewniając sobie tym samym swobodę snucia baśni, dla mnie Zaonieże to baśń sama w sobie, dlatego nie dzierżę się sztywno podziału na świat realny i wydumany. A to życie konfabuluję, a to fabułę wcielam w życie, jak mi rytm podpowiada. Wszak dla wielu czytelników mego dziennika Zaonieże to kraina nie mniej baśniowa niż Miłoszowa dolina Issy. Jak poeta zamienił rodzimą Niewiażę wymyśloną Issą, tak ja w bajach o naszym Zazerkaliu nadaję mu rysy Zaonieża.

Dlaczego Zazerkalie? Z kilku powodów. Przede wszystkim – w nawiązaniu do Carrolla i jego Alicji. Ja swojej Martuszy też opowiadam bajki (a przy okazji czytelnikom). Po wtóre – kiedyś zrobiłem z Oniego lustro, w którym zamierzałem pokazać dzieje miasta Pietrozawodska, leżącego nad nim (zamysłu bynajmniej nie porzuciłem, odłożyłem go na później...), a Zaonieże znajduje się po drugiej stronie Oniego. Metafora ta jest szczególnie celna, jeśli weźmiemy pod uwagę rolę „luster" w miejskiej cywilizacji, chodzi o wszelkie media, reklamy i ploty, w których od rana do wieczora przeglądają się mieszczanie. Po trzecie zaś – natchnęła mnie Anka Łabieniec swoim wierszem, w którym bóg (z małej litery!) tworzy kobietę i zasłania się lustrem świata, żeby mogła się w nim przeglądać, nie widząc jego samego. Otóż tutaj świat jest tak przeźroczysty, że widać przezeń na skroś. Albo się widzi zmyślenie poprzez prawdę, albo na odwrót.

20 lipca

Nasz dom jest pępem naszego świata. Stąd biorą początek wszystkie tropy i tutaj się schodzą – na koniec. Więcej powiem, sam dom nad Oniego jest tropą bez końca.

W ubiegłym roku obchodził krągły jubileusz, stuknęło mu sto lat! Ciekawe, ile jeszcze pożyje. Tak, to nie omyłka, domy z drewna żyją, w odróżnieniu od betonowych. Ba, drewno w nich sapie i dyszy i jeśli uważnie się wsłuchiwać, to można usłyszeć świst powietrza w drewnianych ścianach. Martusza kredkami je krasi, aby im było wesoło.

My też go chcemy pomalować, ale z zewnątrz i na biało, by wyglądał z dala jak czaja na brzegu. Starzy Zaonieżanie mówią, że kiedyś był bielą rozkraszony, a balkony, narożniki i elementy dekoracyjne innymi kolorami: różowym, zielonym, niebieskim i fioletowym. Ślady farby tylko pod balkonem się ostały, resztka nieba z gwiazdami. Przez lata deszcze go myły, wiatry smagały i deski w „obszywce" stwardniały na kość. Zamierzaliśmy je wymieniać, lecz żal starych dech, rękodzielnie struganych, żeby deszczówka po nich ściekała. Dzisiaj już takich nikt ręcznie nie wystruga, nie te czasy. Trzeba więc te stare nasączyć rozgrzaną oliwą i potem można kryć kraską. Już paru karelskich malarzy, między innymi Borys Akbułatow, wyraziło chęć wzięcia udziału w tym happeningu. Jeżeli się przyłożą, to może wyjść bajkowy teremok i zbędą się moje marzenia o zaonieżskiej modernie.

Póki co, dom jest szary. Ale cóż to za szarości... Przy czujnym spojrzeniu – twierdził Czapski – zwyczajna byle deska ma nie jeden, a tysiąc odcieni koloru, ta sama deska w plenerze zmienia co sekundę natężenie barwne, nawet plany „się ruszają" zależnie od oświetlenia. Zali więc można oddać paletę odcieni naszego domu przy ciągle zmieniającym się świetle oraz wilgoci słowem „szary"?

Nasz dom, jak inne we wsi, stoi zadem do drogi i fasadą na zachód w stronę Oniego, zatopiony we własnych myślach. Przy tym odcięto mu „skotny dwor", czyli całą część gospodarczą na drwa rozebrano, chyba jeszcze w czasie wojny. Bryła budynku z dala wygląda koślawo, wszak ponad połowy jej brak. Poprzedni gospodarz zbudował na odciętej ścianie wygódkę na poziomie pierwszego piętra, jakby się chciał codziennie wypinać na cały świat z wysoka. My zamierzamy zadnią część odbudować, aby przywrócić bryle prawidłowe proporcje, a przy okazji urządzić dodatkowe sypialnie dla gości, ale na razie także się wypinamy na wysokościach. Jeśli nasze zamiary się ziszczą, dom zwiększy się w dwójnasób i będzie to prawdziwy terem, a nie teremok.

Domiszcze jako świat cały, po którym można się włóczyć, nie wychodząc za próg.