Cat nie miał wyboru

Dlaczego Stanisław Cat-Mackiewicz, jeden z największych antykomunistów Polski, opuścił w 1956 roku Londyn i przyjechał do PRL?

Jerzy Jaruzelski:

On chciał wrócić do kraju od dłuższego czasu. Korespondował w tej materii ze swoimi przyjaciółmi. Między innymi z zapomnianym dziś już Aleksandrem Bocheńskim, tym od wydanych czterokrotnie „Dziejów głupoty w Polsce". Wcześniej, w 1947 roku, sondował już w tej sprawie starego wileńskiego znajomego Jerzego Putramenta, który był wówczas ambasadorem PRL w Paryżu. Potem jednak zaczęła się stalinowska noc i o powrocie nie było mowy. Gdy w 1956 roku rozpoczęła się w Polsce odwilż, nastąpiły istotne zmiany, postanowił skorzystać z okazji.

Ale dlaczego chciał przyjechać do PRL?

Tutaj żyły jego córki oraz jego żona. I niezależnie od tego, jak im się układało, rodzina na niego czekała. Czynnik familijny nie był jednak decydujący. Mackiewicz był pisarzem polskim. I chciał pisać w Polsce dla Polaków. Na emigracji nie miał tytułu prasowego, na którego łamach mógłby toczyć swoje polityczne boje. Próba zrobienia pisma „Lwów i Wilno" zakończyła się niepowodzeniem. Wszedł w konflikt z redaktorem naczelnym „Wiadomości" Mieczysławem Grydzewskim, co zamknęło dla niego łamy tego pisma. Szukał wprawdzie oparcia wśród Polonii amerykańskiej, ale jedynym pismem, z którym mógł współpracować, pozostała paryska „Kultura". Mackiewicz wydawał więc kolejne broszury, które miały bardzo ograniczony zasięg.

Mackiewicz był człowiekiem, który musiał zjeść dziennie „gotowaną kurę i popić to dwoma butelkami wina". Lubił też kobiety, co także wymaga sporych nakładów. A w Londynie mu się nie przelewało. Czy o wyjeździe nie zadecydowały względy materialne?

Może przesadą jest stwierdzenie, że klepał w Londynie biedę, ale rzeczywiście nie mógł tam żyć na stopie odpowiadającej jego oczekiwaniom.

Według dokumentów komunistycznych podczas negocjowania swojego wyjazdu wziął od pracowników ambasady PRL 1000 funtów.

Kilka lat temu córka Mackiewicza otrzymała z IPN pismo, które wskazywało, że w archiwach nie znajdują się żadne materiały, które by potwierdzały podobne przypuszczenia. Na pewno jednak pracownicy ambasady PRL stosowali wobec Mackiewicza różne ciemne chwyty. Na czele ze słynnym dziś w Niemczech Marcelem Reich-Ranickim, który roztaczał wokół Mackiewicza pajęczynę jako agent... już nie wchodźmy czyj... Gdy swego czasu pracowałem w „Życiu Warszawy", Ranicki kręcił się po korytarzach. Wszyscy go omijali.

Ranicki był wówczas oficerem UB.

Myślę, że wyżej... W sprawie Mackiewicza odegrał on rolę ewidentnie prowokacyjną.

Wróćmy do motywów powrotu Cata.

On czuł się na emigracji osamotniony. Był w konflikcie z prezydentem Augustem Zaleskim. W III wojnę światową, w przeciwieństwie do wielu innych emigrantów, nie wierzył. Mackiewicz uważał więc, że rola politycznej emigracji się wyczerpała. Uważał, że na to, iż Ameryka wyzwoli Polskę, nie ma co liczyć. Że trzeba prowadzić politykę realną. Opisał to dość szczegółowo przed wyjazdem w „Kulturze".

Odkąd ujawniono dokumenty komunistyczne na temat jego powrotu, przeciwko Catowi wysuwane są bardzo poważne oskarżenia, m.in., że stał się komunistycznym agentem. Za pieniądze otrzymane od UB miał wydać jedną ze swoich broszur „Od małego do wielkiego Bergu", w której atakował część emigracji.

Przypominam, że Mackiewicz pisał o Bergu znacznie wcześniej, zanim wydał tę broszurę. A publikacje, o których pan mówi, to produkt pewnego pisarstwa, które jest u nas ostatnio bardzo modne. Polega ono na gonieniu za sensacją. To tabloidyzacja.