Warszawski bank pradziadka

Nie było jednego wydarzenia w życiu francuskiego dyrygenta, które spowodowało tę zmianę. Stopniowo docierało do niego, że rodzinnej przeszłości nie da się wykreślić.

– Cztery lata temu, gdy straciłem ojca, zacząłem się zastanawiać, skąd pochodzę – opowiada. – Wiedziałem, że ze strony ojca była to Polska, ze strony matki Ameryka i Czechosłowacja.

Potem kuzyn mieszkający w Szwajcarii wydał książkę opisującą losy rodziny. Przypomniał nie tylko ich wspólnego pradziadka, warszawskiego bankiera Augusta Minkowskiego oraz prababcię Teklę, która w getcie pomagała osieroconym dzieciom. Przypomniał losy ich synów, również tego, który brał udział w kampanii wrześniowej, a został zamordowany w Katyniu, oraz znanego psychiatry, studiującego wcześniej w Warszawie, Monachium i Zurychu, który w 1915 roku zdecydował się zamieszkać we Francji. Jego żona też była z pochodzenia Polką, ich syn, lekarz pediatra, to właśnie ojciec Marca.

Gdy dwa lata temu Minkowski przyjechał do Warszawy, by w Operze Narodowej poprowadzić koncert, rozpoczął wędrówkę śladami przodków. Dzięki szwajcarskim krewnym (jedna z ciotek we wrześniu 1939 roku przedostała się z Warszawy do Bazylei i tam nadal żyje) wiedział, że pradziadek mieszkał niedaleko Teatru Wielkiego, na ulicy Fredry. Na rogu Marszałkowskiej i Świętokrzyskiej, gdzie dziś wchodzi się do stacji metra, stała kamienica Augusta Minkowskiego, a w niej mieścił się jego bank. Marc pojechał też do Otwocka, gdzie był dom letniskowy pradziadków, szukał rodzinnej przeszłości w archiwach Żydowskiego Instytutu Historycznego.

To była zupełnie inna wizyta niż ta pierwsza w 1986 roku, gdy jako 23-letni muzyk grający na fagocie przyjechał z zespołem Jeana-Claude’a Malgoire’a. Warszawa zrobiła na nim przygnębiające wrażenie, dostrzegał, że wciąż jeszcze nie zdołała zatrzeć śladów wojennych zniszczeń, raziła przypadkowa, brzydka nowa architektura. Wtedy jednak myślał przede wszystkim o własnej przyszłości, szukał dla siebie miejsca w życiu.Gdy na początku lat 90. świat mówił już o nim jako o ekscytującym dyrygencie młodej generacji, brytyjski krytyk Roger Mills stwierdził w miesięczniku „Classic CD”: „Kto w przyszłości weźmie się za pisanie biografii Marca Minkowskiego, jej pierwszy rozdział powinien zatytułować »Frustracja«, drugi zaś: »Rewelacja«”.

Czym mógł być sfrustrowany młody fagocista, który starał się zaistnieć na rynku? – We Francji każdy muzyk kształcony jest na solistę – wyjaśniał sam Minkowski. – Pracę w orkiestrze traktuje się jak nieszczęście. On też od niej zaczynał, choć pasjonowało go coś innego. Kiedy jeszcze jako 18-letni uczeń otrzymał szansę poprowadzenia pierwszego koncertu, od razu zrozumiał, że chce być dyrygentem. Tylko na razie poza nim nikt tego nie wiedział.

Marc Minkowski spotkał wówczas grupę artystów grających na barokowych instrumentach. – Byli ogarnięci nieprawdopodobną pasją – wspominał po latach. – W niczym nie przypominali zwykłych muzyków orkiestrowych, można było odnieść wrażenie, że żyją nie na Ziemi, lecz na przykład na Marsie.Z tych spotkań narodził się zespół Le Musiciens du Louvre, który Minkowski założył w 1982 roku. Dziesięć lat później muzycy byli znani w całej Europie, ich szef oczywiście również.

Doceniając zasługi, jakie ma w wydobyciu z zapomnienia wielu dzieł, zwłaszcza kompozytorów francuskich (Rameau, Lully, Charpentier), warto pamiętać, że nie on pierwszy poszedł tą drogą. Jego mistrzem był zwłaszcza austriacki dyrygent Nicolaus Harnoncourt. To na jego pionierskich interpretacjach dzieł Bacha uczył się, jak należy podchodzić do dawnej muzyki. Nigdy jednak nie kopiował cudzych wzorów, jest oryginalny i niepowtarzalny. I daleko oddalił się od Harnoncourta, co uświadomiłem sobie podczas ich muzycznego spotkania na festiwalu w Salzburgu w 2006 roku. Stary wyga Harnoncourt cyzelował każdą nutę, starając się, by miała nieskazitelnie brzmienie, przez co „Wesele Figara” Mozarta ciągnęło się w nieskończoność. Minkowski zaś przez „Mitridate, re di Ponto” przeszedł jak burza. Przepełnił tę operę własną energią, a przecież była to autentyczna muzyka Mozarta, jakby on sam nią dyrygował.

Ciężko wydostać się z szuflady, w której inni cię zamknęli – powiada dzisiaj. Uśmiecha się przy tym z pewną dozą rezygnacji. Na każdym spotkaniu z dziennikarzami powtarza uparcie, że nie ogranicza się do muzyki dawnej, od 15 lat połowę czasu poświęca repertuarowi symfonicznemu z XIX i XX stulecia, także utworom współczesnym. Wędrując zaś po świecie, szukał własnego zespołu. – Moim pierwszym dzieckiem pozostanie Les Musiciens du Louvre, który dziś też nie gra wyłącznie muzyki dawnej. Nie znaczy to, że nie chcę mieć innego. Daję koncerty mniej więcej z dziesięcioma różnymi orkiestrami rocznie. To bardzo pobudza, ale i męczy, trzeba się starać, aby takich kontaktów nie traktować pobieżnie: przyjechać, powiedzieć muzykom „hallo”, pomachać trochę batutą i ruszyć dalej.

Rok temu miał zostać szefem symfoników z Bazylei, ale ich problemy finansowe utrudniały podpisanie kontraktu. Sprawa się ciągnęła, Minkowski przyjechał do Krakowa na koncert z Sinfonią Varsovią, a jej dyrektor naczelny Janusz Marynowski zapytał go, czy nie byłby zainteresowany poprowadzeniem tego zespołu. Nie zdecydował się od razu, ale też nie zastanawiał długo.

– To nie była trudna decyzja – mówi. – Sinfonia Varsovia jest znana we Francji choćby z występów na popularnym festiwalu „Les folles journées” w Nantes. Wiedziałem też, że mam zostać szefem orkiestry symfonicznej, ale niepracującej w maksymalnym składzie instrumentalnym. Można więc osiągnąć z nią brzmienie o większej giętkości i delikatności. Wiem także, że potrafi się zmieniać, grać utwory kameralne i wielkie dzieła symfoniczne. To luksus pracować z takim zespołem.