Generał nie był Wallenrodem

Sednem komunizmu, systemu opartego na niebezpiecznej utopii, jest kłamstwo. Kłamstwo doraźnie bywa źródłem siły, na dalszą zaś metę – istotnej słabości. Komunizm w rękach Rosji stał się narzędziem stworzenia militarnego mocarstwa i sprężyną licznych podbojów, a zarazem przyczyną bezprzykładnego wyniszczenia społeczeństwa, przyrody i kultury. Pierwszą i z pewnością największą ofiarą komunizmu stał się naród rosyjski i narody najwcześniej przezeń podbite. Żniwo panowania tego systemu na terenach byłego ZSRR to: ponad 50 milionów zgładzonych istnień ludzkich, gruntowne zniszczenie rolnictwa, katastrofa ekologiczna, zwyrodnienie obyczaju, regres cywilizacyjny.

[srodtytul]Kolonia nowej generacji[/srodtytul]

Polska została podbita przez Rosję trawioną chorobą komunizmu w dwóch fazach, najpierw w 1939 r., kiedy to Rosja sprzymierzona była z hitlerowskimi Niemcami; następnie w 1945 r., kiedy walczyła przeciwko nim. Armia Czerwona podczas ofensywy na upadającą III Rzeszę w latach 1944 – 1945 wyrządziła na terenach Polski olbrzymie szkody, niszcząc niepotrzebnie wiele miast i obiektów, krzywdząc dotkliwie społeczeństwo cywilne, a wreszcie rabując i wywożąc w głąb Rosji liczne dobra materialne i kulturalne. Po narzuceniu siłą Polsce destrukcyjnego systemu politycznego, którego centrum dowodzenia mieściło się na Kremlu, Rosja sowiecka uczyniła z Polski państwo prawie całkowicie sobie podległe – nowy typ kolonii, różniący się od dawnego, XIX-wiecznego typu, jedynie tym, iż do jego cech głównych należało stwarzanie pozoru, iż podbity kraj bynajmniej kolonią nie jest.

Polska pod tym rosyjskim zaborem nowej generacji wyniszczana była w dwojaki sposób. Po pierwsze tradycyjnie, poprzez zwykły wyzysk imperialistyczny (różnego rodzaju haracze i serwituty), po drugie zaś w sposób nowy, dotąd nienotowany, a w skutkach o wiele groźniejszy, mianowicie poprzez narzucenie społeczeństwu takich struktur administracyjnych i mechanizmów gospodarczych, które drastycznie osłabiały potencjał ekonomiczny państwa, a zarazem powodowały gruntowne rozstrojenie nabywanych przez lata nawyków ludności, koniecznych dla pomyślnego bytu narodu, nie mówiąc już o jego rozwoju. (...)

Przedstawiona powyżej diagnoza i ocena zakreślonych 50 lat najnowszej historii Polski nie jest opinią nową, powstałą w wyniku odkrycia jakichś nieznanych faktów lub wskutek upadku panującego do niedawna reżimu. Jest ona niczym innym jak tylko syntetycznym ujęciem zbioru poglądów, wyznawanych i głoszonych w ciągu tego czasu przez liczne rzesze Polaków w kraju i na emigracji, jak i przez rozmaite ciała i instytucje polityczne oraz opiniotwórcze gremia wielu państw zachodnich.

W latach 70., zwłaszcza w ich drugiej połowie, po wydarzeniach w Radomiu i Ursusie i powstaniu zorganizowanej opozycji demokratycznej – jasność, iż Polska nie jest krajem niepodległym ani suwerennym, a system oparty na założeniach ideologii komunistycznej jest systemem destrukcyjnym, miało właściwie całe społeczeństwo, włącznie z licznymi członkami partii, którzy z tych czy innych powodów nie występowali z jej szeregów.

Na temat szkodliwości tego systemu, jego nieprzezwyciężalnych sprzeczności i o Rosji sowieckiej jako imperialistycznym mocarstwie prowadzącym zaborczą, awanturniczą i destabilizującą politykę w różnych rejonach świata powstało na Zachodzie tysiące publikacji. Mówiono o tym wszystkim językiem nauki i propagandy, publicystyki i literatury, posługiwano się kategoriami moralnymi i ekonomicznymi, religijnymi i racjonalistycznymi. I wnioski zawsze były takie same: komunizm i Rosja sowiecka są złem – złem samym w sobie, złem dla otoczenia i złem dla całego globu ziemskiego.

[srodtytul]Targowica, a nie Wielopolski[/srodtytul]

Gen. Jaruzelski związał się ze złem, mając lat około 20. Oczywiście, nie jest to jeszcze powód do potępienia. Zawierucha wojenna, złowrogi cień upadającej III Rzeszy, młody wiek – wszystko to wypada uznać za okoliczności łagodzące i usprawiedliwiające. Jakkolwiek nie może nie dziwić fakt, iż człowiek pochodzący z rodziny ziemiańskiej, wychowany ewidentnie w duchu patriotycznym w gimnazjum ojców marianów, wywieziony przez najeźdźcę w głąb Rosji i tam poddany co najmniej poniewierce, dokonuje akurat takiego wyboru. Albowiem znane są setki przypadków ludzi, którzy po analogicznych doświadczeniach powzięli do prześladowcy dozgonną odrazę i wolę walki z nim.

To, co budzi poważne zastrzeżenia i staje się podstawą głównych zarzutów pod adresem gen. Jaruzelskiego, to jego losy zaraz po wojnie: a więc udział w walkach ze zbrojnym podziemiem i dalsza, szybka kariera po szczeblach kariery nowej, narzuconej władzy. Tu właśnie jest kluczowy punkt jego biografii. Bo to właśnie w tym czasie potwierdził on swój wybór, którego być może dokonał był jeszcze nie w pełni świadomie; w tym właśnie momencie rzucił on swoje przyszłe losy na szalę – jednoznacznie i z wielkim zaangażowaniem opowiadając się po stronie najeźdźcy niosącego przemoc, zniewolenie i biedę.

Różne bywają pobudki i motywy wiązania się z nieprzyjacielem. Różne są oblicza i przypadki kolaboracji. Wymieńmy dwa, które mogłyby tu wchodzić w grę. Pierwszy sprowadza się do tego, iż z jakichś powodów – ideowych lub osobistych – przyznaje się wrogowi rację, czyli, inaczej mówiąc, nie uważa się go za wroga (jest to np. przypadek księcia Janusza Radziwiłła albo targowiczan). Drugi polega na tym, iż widząc miażdżącą przewagę wroga, idzie się na daleko posunięty kompromis w celu osłabienia jego agresji (tu można by wymienić np. Aleksandra Wielopolskiego albo bardzo szczególny wypadek Adama Czerniakowa). Jednanie się lub układanie z wrogiem zawsze jest aktem dwuznacznym, podejrzanym, budzącym kontrowersje. Jeżeli jednak przypadek drugi stanowi autentyczny i dramatyczny problem i rzadko poddaje się jednoznacznej ocenie, to przypadek pierwszy – przynajmniej w historii Polski – jest chyba bez wyjątku napiętnowany hańbą. Tak się bowiem złożyło, że mocarstwa, które w ciągu tysiącletnich już dziejów polskiej państwowości narzucały Polsce swoje rządy i wpływy, nie niosły wraz sobą żadnych takich wartości, które można byłoby uznać za pożyteczne lub przynajmniej nieszkodliwe dla narodu, lecz, przeciwnie, sprowadzały nieszczęścia i wyrządzały szkody.

Którym przypadkiem służenia wrogowi jest przypadek gen. Jaruzelskiego?

Czy żołnierz ten i polityk, świadomy łajdackiej i szaleńczej natury agresora, z premedytacją został jego namiestnikiem, aby karcąc i poszturchując buntujący się własny naród, osłaniać go w ten sposób przed stokroć dotkliwszymi razami ze strony swego mocodawcy?

Czy też był on raczej tym, który przyznawał obcemu mocodawcy rację? Który wierzył, że zależność Polski od Rosji sowieckiej jest dla Polski korzystna? Że pod protektoratem Rosji sowieckiej Polska kwitnie, rozwija się i jest bezpieczna jak jeszcze nigdy?

[srodtytul]Ambitny serwilizm[/srodtytul]

Gen. Jaruzelski chciałby być postrzegany oczywiście jako ofiarny dobrodziej narodu. Dlatego przemilcza konsekwentnie wszystko, co składa się na całą jego długą i efektowną karierę, i koncentruje się wyłącznie na jej ostatnim okresie, którego dominantą był wprowadzony przezeń stan wojenny. Albowiem tylko w tak wyodrębnionym, wąskim kontekście, tylko na tle sytuacji traktowanej nie jako naturalna konsekwencja minionych 35 lat, lecz jako pewna samoistna batalia, w gąszczu tysiąca drobnych faktów, posunięć, decyzji i zwrotów, może on stwarzać wrażenie, iż był dla Polski opatrznościowym mężem, tragicznym przywódcą narodu, zmuszonym bić podopiecznych, aby nie zostali zabici.

Gdy się jednak ten kontekst poszerzy, gdy obejmie się wzrokiem z jednej strony całą przeszłość, której stan wojenny był tylko pewną kulminantą (zresztą nie pierwszą), a z drugiej czas, jaki nastąpił później, mniej więcej do roku 1990, gdy rozpadł się z hukiem „obóz postępu”, a w ślad za nim jego opoka – niezwyciężony Związek Rad, stanie się jasne, że autoportret gen. Jaruzelskiego powielony w jego książce nie jest prawdziwy ani wiarygodny.

Żeby uwierzyć w zaprezentowany przezeń autoportret, tworzony w roku 1992 na użytek III Rzeczypospolitej i postkomunistycznej Europy, trzeba by mieć choć nikłe przesłanki na to, iż pełniąc rozliczne funkcje w aparacie władzy, a zwłaszcza funkcję głównego namiestnika, kiedykolwiek uczynił był coś, co byłoby nie po myśli mocodawcy lub co świadczyłoby o prowadzeniu własnej gry mającej znamiona działania na rzecz prawdziwego dobra kraju (a nie dobra w pojęciu zaborcy), lub co wskazywałoby przynajmniej na jego negatywny stosunek do żądań i dyrektyw płynących z Moskwy.

Tego rodzaju zachowań ani czynów jednak nie widać. Widać natomiast niezachwiany lojalizm przyjmujący nieraz formy żałosnego serwilizmu, widać ogromną dyscyplinę i determinację w realizacji wyznaczonych celów i widać wreszcie... wielką ambicję.

Nie, nie ma podstaw do stwierdzenia wallenrodyzmu w przypadku gen. Jaruzelskiego – tak uparcie od wielu lat przypisywanego mu przez grono jego popleczników przy wydatnym jego udziale. Są natomiast podstawy do stwierdzenia wielkiej zręczności w manipulowaniu własną osobą, w technice asekuracji, w posługiwaniu się koniunkturą w taki sposób, by zapewniając sobie zawsze kluczową strategicznie pozycję, nie utracić nigdy możliwości odwrotu i zachować starannie wypracowany image czystych rąk.

Gen. Jaruzelski był namiestnikiem wrogiego Polsce mocarstwa nie w intencji amortyzowania jego presji i moderowania poczynań, które postrzegał był jako niegodziwe, lecz z przekonania o słuszności doktryny wyznawanej i realizowanej przez to mocarstwo, z uznania jej i jego racji, ze świadomej akceptacji ich interesów. No i naturalnie z własnej wybujałej ambicji. (...)

[srodtytul]Podłość świata nie usprawiedliwia [/srodtytul]

Mógłby tu paść – z przeciwnej strony – znany i powtarzany wielokrotnie argument:

Polska dostała się pod panowanie Rosji sowieckiej w wyniku zdrady Zachodu, który (...) przeznaczył tereny na wschód od Łaby na straty, oddał je, jak się oddaje blotkę w grze. W tej sytuacji byłoby czystym szaleństwem – zresztą w ogóle niepodobieństwem – stawianie jakiegokolwiek oporu najeźdźcy. Sprzedana przez Zachód Polska musiała być sowiecką kolonią, a skoro tak właśnie zawyrokował niesprawiedliwy, cyniczny świat, to w kraju musiał ktoś podjąć to wyzwanie, czy mu się to podobało, czy nie. A zatem musieli być namiestnicy, musiała być kolaboracja.

Toteż odpowiedzialność i odium za to spada nie tylko na agresora i na tych, którzy poszli z nim na ugodę i współpracę, lecz również na Zachód, który w swym egoizmie albo naiwności przystał na ten stan, podpisał układ i przestrzegał jego ustaleń. Namiestnicy kolaboranci w Polsce w okresie 1945 – 1990 byli tyleż z sowieckiego, co zachodniego nadania, albo ściślej: z sowieckiego nadania, z zachodnim przyzwoleniem. Oto prawda o powojennych dziejach Polski. Jeśli więc osądzać teraz namiestników kolaborantów, to tylko w tym wymiarze: na tle zmagających się ze sobą okrutnych i wyrachowanych potęg, czyli w kontekście totalnej amoralności ludzkości i świata. Inny osąd nie ma sensu.

Na argumenty te odpowiadamy: amoralność czy nawet podłość świata nie może stanowić miary, według której oceniamy nasze wybory i postępki. Gdybyśmy taką miarę stosowali, można by usprawiedliwić każde świństwo. W ogóle wszelkie nasze wybory, postępki i zachowania straciłyby jakikolwiek ludzki sens. Stałyby się odruchami naturalnymi, tropizmami, analogicznymi jak odwracanie się liści w kierunku światła lub zjadanie własnego potomstwa u niektórych gatunków zwierząt (por. „Próby świadectwa” Jana Strzeleckiego).

Fakt, że świat skazał Polskę na los nieuchronnie nacechowany zdradą i różnego rodzaju niegodziwościami, nie usprawiedliwia jeszcze nikogo, kto się tych rzeczy dopuszcza. Tak samo jak świadomość naturalności występku („mord, kradzież i gwałt istniały od początku świata i zawsze będą istnieć, ponieważ należą do jego natury”) bynajmniej nie uprawnia do jego popełniania.

Dziś rozpatrujemy życiorys człowieka, który nie tyle podjął się (w rozumieniu: z największymi wewnętrznymi oporami) roli namiestnika wrogiego mocarstwa, lecz który, przeciwnie, podjął ją (w rozumieniu: z przekonaniem i ochotą) i bardzo gorliwie wypełniał. Owszem, wiemy, że gdyby nie był to on, byłby to ktoś inny. Czy byłby gorszy, czy lepszy – na to pytanie, niepodobna odpowiedzieć. Ocenić można jedynie fakty i czyny dokonane. Te zaś per saldo nie przemawiają na korzyść gen. Jaruzelskiego. Jego zasługi i cnoty są co najmniej wątpliwe, natomiast słabości, przewinienia i błędy – oczywiste i ciężkie. Przeważają na szalach Temidy.

[srodtytul]Wciąż bez spowiedzi[/srodtytul]

Powtarzamy dzisiaj to wszystko od podstaw, jeszcze raz przepowiadamy całą tę litanię stwierdzeń, zarzutów i sądów w odpowiedzi nie na fakt samoobrony, do jakiej przystąpił obwiniony, lecz na sposób, w jaki ją przeprowadza.

Gen. Jaruzelski, sam przeciwnik wolności słowa, a w każdym razie ktoś stojący przez całe aktywne życie po stronie tych, którzy ludziom o odmiennych poglądach, a zwłaszcza własnym ofiarom, odmawiali prawa głosu, korzysta obecnie z tego dobrodziejstwa zwalczanej przez siebie demokracji, jakim jest swoboda publicznego wypowiadania się. (...) I we wszystkich tych wypowiedziach nie ma choćby cienia świadomości zasadniczej życiowej pomyłki, nie ma cienia zrozumienia zła, w którym uczestniczył i które czynił. Jest to obrona obwinionego, który nie pojmuje istoty swojej winy albo udaje, że jej nie pojmuje. Jest to obrona-atak. Nic stąd dziwnego, że nie ma w niej również skruchy ani poczucia przegranej, lecz duma, pewność siebie, a nawet elementy buty. I – wielka doza goryczy. Ale goryczy nie tej, co płynie ze świadomości zrobienia fałszywego kroku, zabrnięcia w ślepy zaułek, fatalnego zbłądzenia, lecz z poczucia... krzywdy, z poczucia niedocenienia, z poczucia niesprawiedliwego odrzucenia.

Nie, nie tak, panie generale. Jeśli chce być pan wysłuchany przynajmniej ze zrozumieniem, jeśli rzeczywiście chce pan pojednania ze społeczeństwem, musi pan radykalnie zmienić ton, musi pan prawdziwie przewartościować całe swoje życie i dokonane w nim wybory. To nie może być ten język, te kategorie myślenia, ten rodzaj erystyki, korzystającej z arsenału nierzetelnych, bałamutnych chwytów polemicznych, dawno zresztą obnażonych i opisanych przez logikę.