W 1862 roku Rosja przeżywała ciężkie chwile. Polityka kija i marchewki, stosowana przez cara Aleksandra II, przynosiła skutki przeciwne do zamierzonych. W kraju było niespokojnie. Chłopom nie wystarczyło zniesienie poddaństwa, domagali się ziemi. Inteligentom marzyły się konstytucja, bezstronne sądy, bezzębna cenzura i  szkolnictwo na europejskim poziomie. W Petersburgu i innych miastach imperium wybuchały tajemnicze pożary. Wielu ludzi wierzyło, że są one wzniecane przez spiskowców-rewolucjonistów. Inni twierdzili, że nieuchwytni podpalacze działają na zlecenie władzy, która szuka pretekstu do ogłoszenia stanu wojennego (w marionetkowym Królestwie Polskim wprowadzono go już w październiku ubiegłego roku).

Armia, upokorzona klęską w wojnie krymskiej, nie bardzo jednak nadawała się do takich operacji. Nastroje w garnizonach były złe, młodsza część korpusu oficerskiego ulegała wpływom „wywrotowej" filozofii Mikołaja Czernyszewskiego. Za mury koszar docierały nielegalne wydawnictwa, zwłaszcza „Kołokoł". Pismo, redagowane w Londynie przez Aleksandra Hercena, w czambuł potępiało porządki panujące w Rosji. Prawdziwą kuźnią opozycjonistów stała się Akademia Sztabu Generalnego w Petersburgu. Jarosław Dąbrowski, na wpół zrusyfikowany szlachcic z Żytomierza, właśnie w tej elitarnej placówce zaraził się radykalizmem, który w PRL uczynił go idealnym patronem dwustuzłotowego banknotu.

Rewolucja za sto rubli

Chwiejące się imperium potrzebowało takich ludzi. Przed 25-letnim sztabskapitanem, który zdążył już odznaczyć się w walkach z Czerkiesami na Kaukazie, kariera stała otworem. Dąbrowski dostał przydział do sztabu VI dywizji piechoty, stacjonującej w  Warszawie. Świeżo upieczony kwatermistrz nie przybył nad Wisłę z pustymi rękami. Przywiózł ze sobą, opracowany w Petersburgu, regulamin dla dowódców przyszłych oddziałów powstańczych.