W deszczowy wieczór 12 sierpnia 1960 roku Eldon Cox i Henry Cobb, dwóch amerykańskich studentów, którzy przyjechali do Moskwy z wizytą naukową, wracało z kina do hotelu w centrum miasta. Przeszli przez plac Czerwony i mieli właśnie wejść na most na rzece Moskwie, gdy nieznajomy mężczyzna w garniturze poprosił ich o ogień. Amerykanie nie mieli ognia, ale Rosjanin, zamiast odejść, zaczął łamaną angielszczyzną szybko wyrzucać z siebie zdania. Mówił, że pracował kiedyś w sowieckiej ambasadzie w Turcji i że ma informacje na temat amerykańskiego samolotu U-2 zestrzelonego dwa miesiące wcześniej w okolicach Swierdłowska. Zaczął opowiadać o tym, jak przebiegała akcja strącania samolotu.

Byłem komunistą

Cox i Cobb dobrze znali „sprawę U-2", bo niedawno obiegła ona czołówki gazet na całym świecie. W drugiej połowie lat 50. Amerykanie nie byli w stanie umieścić swoich agentów w poddanym totalnej kontroli sowieckim państwie, a program budowy satelitów szpiegowskich wciąż był w powijakach. Jedynym sposobem, żeby się dowiedzieć, jak zaawansowane są radzieckie zbrojenia i program nuklearny, był rekonesans lotniczy. Skonstruowali więc U-2, samolot rozpoznawczy, który mógł wzbijać się na duże wysokości i niezauważony robić stamtąd zdjęcia. 1 maja 1960 roku, na dwa tygodnie przed planowanym szczytem przywódców USA, ZSRS, Francji i Wielkiej Brytanii w Paryżu, sowieckiej obronie przeciwlotniczej udało się namierzyć i zestrzelić jedną z tego typu maszyn.

Radziecka propaganda wykorzystała „incydent U-2" do krytyki amerykańskiego militaryzmu. Prezydent Eisenhower odmówił złożenia przeprosin, co dało Chruszczowowi pretekst do zerwania paryskiej konferencji, a oczekiwane odprężenie w stosunkach amerykańsko-radzieckich zamieniło się w nowy etap zimnej wojny.

Cox i Cobb, zszokowani, że otrzymują informację na temat tak ważnej sprawy od anonimowego człowieka na moskiewskiej ulicy, próbowali wyciągnąć ze swojego rozmówcy więcej informacji. Jedyną odpowiedź uzyskali jednak na pytanie: „Czy jest pan komunistą?". „Byłem" – odpowiedział nieznajomy, po czym poprosił o przekazanie wyciągniętej z kieszeni koperty do amerykańskiej ambasady i odszedł. W taki sposób rozpoczęła się współpraca zachodnich mocarstw z najważniejszym szpiegiem zimnej wojny. Nieznajomym mężczyzną był pułkownik GRU Oleg Pieńkowski.