Czy samorząd zawodowy musi być przymusowy

„Rzeczpospolita” poznała stanowisko Sejmu w sprawie wniosku rzecznika praw obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego.

Trybunał rozstrzygnie 18 października, czy osoby wykonujące tzw. zawody zaufania publicznego muszą należeć do samorządów zawodowych i czy ten przymus narusza konstytucję.

W 2008 r. Janusz Kochanowski, ówczesny rzecznik praw obywatelskich, uznał, iż art. 17 ust. 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=9D92A8C7D50509A624423370CDFC7B44?id=77990]konstytucji[/link] nie musi oznaczać obowiązkowego członkostwa w korporacjach zrzeszających przedstawicieli kilkunastu profesji (m. in. prawniczych, medycznych, architektów, psychologów). Teraz jego wniosek rozpatrzy TK w pełnym składzie, co dowodzi wagi spodziewanego rozstrzygnięcia.

[srodtytul]Przynależność dobrowolna[/srodtytul]

Rzecznik uważał, iż tak daleko idąca ingerencja w wolność jednostek nie ma uzasadnienia. Jego zdaniem ani szczególne zadania powierzone samorządom w art. 17 ust. 1 konstytucji, ani fakt, że sprawują one w pewnym zakresie władzę publiczną, nie uzasadniają obowiązkowej do nich przynależności. Samorządy po prostu reprezentują osoby wykonujące te profesje oraz mają pieczę nad ich zawodową działalnością, a do tego – twierdził rzecznik – nie potrzeba przymusowego członkostwa. Uprawnienia do reprezentacji i nadzoru przekazuje im ustawa, a więc mogą one obejmować wszystkie osoby wykonujące dany zawód, nawet jeśli nie należą do samorządu. Ponadto art. 17 zezwala tylko na ograniczenie wolności wykonywania zawodu, ale już nie wolności zrzeszania się zagwarantowanej w art. 58 konstytucji.

[srodtytul]Konstytucyjny przymus[/srodtytul]

Ze stanowiskiem rzecznika nie zgadzają się przedstawiciele korporacji prawniczych.

– Gdyby TK uwzględnił wniosek, samorząd nie mógłby wypełniać swojej podstawowej funkcji konstytucyjnej, czyli nadzoru nad wykonywaniem zawodu – uważa Maciej Bobrowicz, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych. – Gdyby samorządy były dobrowolnym stowarzyszeniem, nie mogłyby egzekwować uprawnień nadzorczych wobec osób, które do niego nie należą.

Podobnie rzecz ocenia Andrzej Michałowski, p.o. prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej:

– Pozostawienie części adwokatów poza samorządem prowadziłoby do narzucania zasad wykonywania zawodu osobom z zewnątrz. Dopiero takie rozwiązanie byłoby sprzeczne z konstytucją – twierdzi.

Polemizuje też z twierdzeniem rzecznika w kwestii wolności zrzeszania się, przytaczając orzeczenie TK z 2006 r. Trybunał potwierdził, że samorządy mogą limitować swobodę wykonywania zawodu ze względu na cel, jakim jest zapewnienie standardów działalności profesjonalnej w imię obrony praw i wolności obywateli. Taki cel usprawiedliwia z kolei ograniczenie konstytucyjnej swobody zrzeszania się.

Argumentację prosamorządową przedstawia Rafał Dębowski, członek warszawskiej rady adwokackiej. Według niego można sobie wyobrazić, że to np. określona instytucja władzy wykonawczej sprawuje pieczę nad zawodami zaufania publicznego, ale wtedy tylko ona mogłaby ustanawiać normy wiążące wykonujące je osoby.

– To nie miałoby nic wspólnego z zasadami samorządności wyrażonymi chociażby w art. 17 konstytucji – argumentuje.

Zdaniem Sejmu, który w sprawie jest stroną i takie stanowisko przedstawi na rozprawie jego przedstawiciel, obowiązkowa przynależność do samorządu jest zgodna z konstytucją. Z orzecznictwa TK wynika, iż jej obligatoryjny charakter jest bezsporny – uważają prawnicy sejmowi.

[ramka] [b]Sprawa weterynarzy[/b]

> Art. 17 ust. 1 konstytucji: W drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.

> W 2001 r. TK uznał, że ustawodawca miał prawo wprowadzić obligatoryjną przynależność lekarzy weterynarii do samorządu zawodowego. Stwierdził, iż samorząd zawodu zaufania publicznego ma sprawować pieczę nad należytym jego wykonywaniem w ramach interesu publicznego i w celu zapewnienia jego ochrony, a także dbałości o przestrzeganie etyki zawodowej. Dlatego wskazana jest przynależność do niego wszystkich reprezentantów danego środowiska zawodowego (37/00).[/ramka]