Przyjęcie zapłaty jest prawem, a nie obowiązkiem rejenta

Sędziowie rozstrzygnęli zagadnienie prawne, jakie wyłoniło się w trakcie rozpatrywania dyscyplinarnej sprawy notariusza, który pobrał opłaty za sporządzenie aktów notarialnych, ale zrezygnował z taksy za wypisy tych aktów oraz za poświadczenie własnoręczności podpisów.

Chodziło o kompleksową usługę za pośrednictwem dewelopera. Notarialne sądy dyscyplinarne obu instancji uznały to za naruszenie art. 5 § 1 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=A062014D2C94DF754A1394866DED8443?id=287682]prawa o notariacie[/link] oraz przejaw nieuczciwej konkurencji.

Od orzeczenia II instancji kasacje na korzyść rejenta wnieśli minister sprawiedliwości i rzecznik praw obywatelskich. Rozpatrujący sprawę SN zwrócił się do poszerzonego składu sędziowskiego o rozstrzygnięcie wątpliwości dotyczących art. 5 § 1, który mówi, że notariuszowi za dokonanie czynności notarialnych przysługuje wynagrodzenie określone na podstawie umowy ze stronami, nie wyższe niż maksymalna stawka taksy.

W swojej kasacji minister pisał, że sformułowanie o przysługującym wynagrodzeniu oznacza, iż notariusz ma prawo, nie zaś obowiązek jego pobrania. Zdaniem ministra fakt, że nie pobrał opłaty, sam w sobie nie jest czynem nieuczciwej konkurencji. – Mógłby nim być, gdyby notariuszowi zarzucono, że dopuścił się dumpingu lub wziął pieniądze pod stołem. Ale nie taki był zarzut w postępowaniu dyscyplinarnym – mówił Tomasz Jaskłowski reprezentujący MS.

Dodał, że istota sporu dotyczy tego, kim jest notariusz: kimś między urzędnikiem i przedsiębiorcą, osobą zaufania publicznego, która wykonuje funkcje państwa na własny rachunek.

RPO uzasadniał swoją kasację tym, że notariusz jest stroną umowy z klientem o dokonanie czynności notarialnej. W umowie jest m.in. kształtowane jego wynagrodzenie, a jedynym ograniczeniem jest zakaz pobierania opłaty wyższej niż maksymalna określona w rozporządzeniu. Przysługuje mu roszczenie o zapłatę, ale nie musi z niego skorzystać. – W grę wchodzi konkurencja między przedstawicielami wolnego zawodu – mówił Mirosław Wróblewski z Biura RPO.

Reprezentujący przed SN samorząd notariuszy jego prezes Lech Borzemski bronił orzeczeń sądów dyscyplinarnych. – Notariat jest instytucją publiczną. Notariusze wykonują zadania powierzone przez państwo. Bliżej im do jego funkcjonariuszy niż przedsiębiorców – twierdził.

SN uznał, że [b]art. 5 ust. 1 nie wyklucza możliwości dokonania czynności notarialnych bez wynagrodzenia[/b].

[b]– Notariusze wypełniają funkcję publiczną, sprawują prewencyjny wymiar sprawiedliwości[/b] – uzasadniał sędzia Henryk Gradzik – [b]ale notariat nie jest już państwowy, kancelarii nie finansuje państwo[/b].

Dodał, że klienci mają wolny wybór notariusza, umawiają się z nim w drodze porozumienia. Działalność notariuszy poddana jest systemowi umów, których strony mogą ułożyć wspólnie treść według swego uznania.

Nie ma w przepisach nakazu zapłaty wynagrodzenia notariuszowi, takiego jaki dotyczy np. podatków.