Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął 17.01.2013 r. bardzo ważną dla obrotu prawnego z udziałem spółek z o.o. uchwałę dotyczącą podwyższenia kapitału zakładowego spółki z o.o. bez zmiany jej umowy. Uchwała została wydana na wniosek prokuratora generalnego, który zapytał SN, czy podwyższenie kapitału zakładowego spółki z o.o. dokonane bez zmiany umowy spółki (art. 257 § 1 k.s.h.) może dotyczyć tylko utworzenia nowych udziałów oraz czy udziały w kapitale zakładowym spółki z o.o., podwyższonym bez zmiany jej umowy, muszą objąć wszyscy dotychczasowi wspólnicy w stosunku do swoich dotychczasowych udziałów, czy też przysługujące im prawo pierwszeństwa może być wyłączone uchwałą wspólników o podwyższeniu kapitału, jeżeli umowa nie stanowi inaczej.
Dotychczasowe udziały
Na tak postawione pytanie SN odpowiedział, że podwyższenie kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki z o.o. może nastąpić przez podwyższenie wartości nominalnej udziałów istniejących lub ustanowienie nowych, z tym że nowe udziały w podwyższonym kapitale mogą być objęte jedynie przez wspólników w stosunku do ich dotychczasowych udziałów.
Uchwała przyczyni się z pewnością do usunięcia rozbieżności w orzecznictwie. W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowane były bowiem dwa sprzeczne poglądy w tym zakresie. W uchwale z 15.12.2006 r. (III CZP 132/06), podobnie jak w najnowszym orzeczeniu, SN uznał, że podwyższenie kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki może, zgodnie z art. 257 § 3 w związku z 260 § 2 k.s.h., polegać wyłącznie na utworzeniu nowych udziałów, które mogą przypaść jedynie dotychczasowym wspólnikom i tylko w stosunku do ich dotychczasowych udziałów. Pogląd ten został następnie powtórzony w kolejnym orzeczeniu z 25.02.2010 r. (I CSK 384/09). W tym orzeczeniu SN dodatkowo wskazał, że jeżeli wszyscy dotychczasowi wspólnicy nie obejmą przypadających na nich udziałów, to podwyższenie kapitału zakładowego nie dochodzi do skutku. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z 25.11.2010 r. (III CZP 84/10), w której wskazał, na marginesie rozstrzyganego zagadnienia, że wykluczenie lub ograniczenie prawa pierwszeństwa w uchwale nie może dotyczyć podwyższenia kapitału zakładowego na podstawie dotychczasowych postanowień umowy spółki, czyli w tzw. trybie uproszczonym.
Usunięte rozbieżności
Odmiennie, aniżeli w powyższych orzeczeniach, SN orzekł w wyroku z 14.05.2010 r. (II CSK 505/09). Sąd uznał w nim bowiem, że do skutecznego wyłączenia prawa pierwszeństwa dotychczasowych wspólników spółki z o.o. do objęcia udziałów w kapitale podwyższonym bez zmiany umowy spółki wystarczy odpowiednie postanowienie w uchwale o podwyższeniu kapitału. Wniosek taki zdaniem SN wynika z treści art. 258 § 1 k.s.h. Przepis ten stanowi, że dotychczasowi wspólnicy mają prawo pierwszeństwa do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym spółki z o.o. w stosunku do swoich dotychczasowych udziałów, jeżeli co innego nie wynika z umowy spółki lub uchwały o podwyższeniu kapitału zakładowego. Zdaniem SN żaden przepis nie wprowadza zakazu wyłączania prawa pierwszeństwa wspólnika do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym, także w uchwale o podwyższeniu kapitału zakładowego bez zmiany umowy spółki.
W orzeczeniu tym sąd trafnie zauważył, że poprzez samo wprowadzenie do umowy spółki możliwości „odformalizowanego" trybu podwyższenia kapitału zakładowego, wspólnicy godzą się z góry na to, aby uchwała o podwyższeniu kapitału zakładowego mogła bliżej określić, w granicach zakreślonych w art. 257 § 2 lub art. 258 § 1 k.s.h., w jaki sposób podwyższenie nastąpi i kto będzie miał prawo do objęcia udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym.
