Quo vadis, ustawodawco

Nie przypominam sobie takiego natężenia nieuzasadnionych, oderwanych od rzeczywistości, zbawiennych koncepcji łacno przekuwanych w czyn w sposób zwykle niechlujny. A mam na myśli tylko zmiany kodeksu postępowania cywilnego, który od 1 stycznia 2008 r. był nowelizowany 29 razy!

Przypatrzmy się ustawie z 5 grudnia 2008 r. zmieniającej kodeks postępowania cywilnego ([link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=294152]DzU nr 234, poz. 1571[/link]; wszystkie podawane dalej przepisy oznaczają kpc). Miała ona wprowadzić do tego kodeksu przepisy dotyczące europejskich postępowań transgranicznych. Ustawodawca dokleił jednak kilka innych zmian. Gdyby zrobił to z głową, trudno byłoby mieć pretensje. Tak się nie stało. I powstało kilka problemów.

[srodtytul]Co wolno Senatowi[/srodtytul]

Art. 130[sup]2[/sup] § 3 miał brzmieć: Sąd odrzuca bez wezwania o uiszczenie opłaty wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego środki odwoławcze lub środki zaskarżenia (apelację, zażalenie, skargę kasacyjną, skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, sprzeciw od wyroku zaocznego, zarzuty od nakazu zapłaty, skargę na orzeczenie referendarza sądowego) podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu zaskarżenia.

Senat w przepisie tym uchylił § 3 i 4, powołując się na Trybunał Konstytucyjny, który w sprawie [b]P 18/07[/b] miał jakoby orzec niekonstytucyjność art. 130[sup]2[/sup], podczas gdy trzy dni wcześniej, 17 listopada 2008 r. w sprawie [b]SK 33/07[/b] orzekł jego zgodność z konstytucją.

Niestety, Sejm poprawkę Senatu przyjął. Ten tryb procedowania wydaje się sprzeczny z konstytucją, bo Senat w istocie wykonał prawo inicjatywy legislacyjnej.

W tym stanie rzeczy zdecydowałem się zadać Trybunałowi pytanie prawne.

[srodtytul]O co szło ustawodawcy[/srodtytul]

Z tej samej ustawy pochodzi art. 8 ust. 1 stanowiący, że jej przepisy „stosuje się do postępowań wszczętych po dniu jej wejścia w życie, z zastrzeżeniem ust. 2 – 5”.

Wywołuje on wątpliwości i odmienne rozstrzygnięcia. Tymczasem jego znaczenia nie sposób przecenić, bo w zależności od przyjętego sposobu wykładni albo nadal istnieje wynikający z art. 130[sup]2[/sup] § 3 obowiązek opłacania bez wezwania wszystkich podlegających opłacie pism wniesionych przez zawodowego pełnomocnika we wszystkich sprawach, które zostały wniesione do sądu przed 1 lipca 2009 r. (kiedy to weszła w życie zasadnicza część tej ustawy) albo też (w uproszczeniu) wystarczy, że pismo przenosi sprawę do wyższej instancji (apelacja, zażalenie, skarga kasacyjna) i jest wniesione po 1 lipca 2009 r., by obowiązku tego (zagrożonego dotkliwą sankcją odrzucenia pisma) nie było.

Wedle pierwszego poglądu obowiązek opłacania pism wniesionych przed 1 lipca 2009 r. istnieje, albowiem ustawa mówi o postępowaniu, a to jest całością, czyli wszczyna je wytoczenie powództwa. Wedle drugiego ustawodawca, posługując się pojęciem „postępowanie”, miał na myśli postępowanie w danej instancji.

Gdyby jego wolą było stosowanie nowych reguł (braku obowiązku opłacania pism) do wszystkich spraw wniesionych do sądu po 1 lipca 2009 r., użyłby właśnie sformułowania „sprawa”, a nie „postępowanie”.

Można teraz toczyć zażarte boje, który pogląd jest właściwy, tylko czy na tym powinniśmy się koncentrować? Czy ustawodawca nie mógł, w zależności od tego, jaki skutek chciał osiągnąć, posłużyć się np. pojęciem „postępowanie w danej instancji” albo „sprawa”. Nie zrobił tego i teraz miast zająć się meritum sprawy, gros wysiłku kierujemy na zrozumienie, o co ustawodawcy chodziło.

[srodtytul]Elektroniczne zapętlenie[/srodtytul]

Kolejny przykład to elektroniczne postępowanie upominawcze. Pomysł kapitalny, ale wykonanie fatalne. Założeniem tego postępowania było, by maksymalną ilość czynności wykonywali referendarze sądowi – wysoko kwalifikowani prawnicy z ukończoną aplikacją, ale jednak nie sędziowie. Praktyka to potwierdza, bo e-sąd, czyli XVI Wydział Cywilny Elektronicznego Postępowania Upominawczego Sądu Rejonowego w Lublinie, to jeden sędzia, 22 referendarzy oraz pracownicy sekretariatu. Dlaczego w takim razie nie wprowadzono wyraźnego przepisu, który uprawniałby referendarzy do wykonywania wszelkich czynności, jakie w ramach tego postępowania mogą się okazać niezbędne?

Dlaczego nie referendarz, lecz sąd: w przypadku braku podstaw do wydania nakazu zapłaty przekazuje sprawę do sądu według właściwości ogólnej (art. 505[sup]33[/sup] § 1); w przypadkach wskazanych w art. 502[sup]1[/sup] § 1 i 2 z urzędu uchyla nakaz zapłaty i przekazuje sprawę do sądu według właściwości ogólnej, chyba że powód w wyznaczonym terminie usunie przeszkodę w doręczeniu nakazu zapłaty (art. 505[sup]34[/sup] § 1); w razie prawidłowego wniesienia sprzeciwu nakaz zapłaty traci moc w całości, a sąd przekazuje sprawę do sądu według właściwości ogólnej (art. 505[sup]36[/sup] § 1).

Nie może niwelować skutku wskazanych przepisów art. 505[sup]30[/sup] § 1 „Czynności w elektronicznym postępowaniu upominawczym może wykonywać referendarz sądowy”, albowiem (najkrócej rzecz ujmując) referendarz to referendarz, a sąd (sędzia) to sąd.