O konsekwencjach nieinformowania OFE

Prawie 16 milionów osób gromadzi środki na emeryturę w obowiązkowych otwartych funduszach emerytalnych. Średnia wartość aktywów netto członka OFE wynosi ok. 16 tys. zł, a kwoty te wciąż rosną. Pomimo głośnych dyskusji o systemie emerytalnym i niedawno wprowadzonych zmian w funkcjonowaniu OFE wiedza przeciętnego członka OFE o dotyczących go regulacjach prawnych pozostaje niewielka. Automatyzm systemu odprowadzania składek sprawia, że znaczna część członków OFE nie wie nawet, w jakim funduszu oszczędza. Jeszcze mniej osób pamięta o obowiązkach informacyjnych względem OFE. Tymczasem zaniedbanie tych obowiązków może mieć poważne konsekwencje dla samego członka OFE, jak i osób, którym przysługuje prawo do środków zgromadzonych w OFE.

Co musi członek OFE

Zgodnie z ustawą o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych członek OFE jest obowiązany zawiadomić fundusz o każdorazowej zmianie w zakresie stanu cywilnego i stosunków majątkowych między nim a jego małżonkiem, o ile zmiana taka obejmuje środki zgromadzone na jego rachunku. Chodzi tu w szczególności o informacje o zawarciu małżeństwa lub jego ustaniu (np. śmierć małżonka, rozwód) czy też zawarciu lub rozwiązaniu małżeńskiej umowy majątkowej. Zgodnie ze stosownym rozporządzeniem do ustawy członek OFE niezwłocznie informuje na piśmie fundusz o każdorazowej zmianie imion, nazwiska, adresu zamieszkania (ulicy, numeru mieszkania lub domu, miejscowości, kodu pocztowego), a także numeru PESEL, a w przypadku gdy członkowi nie nadano numeru PESEL, numeru i serii dowodu osobistego lub paszportu.

Majątek wspólny

Dlaczego informacje te są istotne? Zgodnie z prawem środki odprowadzane na rachunek członka OFE pozostającego w związku małżeńskim stanowią majątek wspólny małżonków. Oznacza to, że co do zasady połowa środków zgromadzonych w czasie trwania małżeństwa na rachunku członka OFE należna jest współmałżonkowi. Zgłoszenie informacji o zawarciu małżeństwa pozwala funduszowi ewidencjonować składki wpłacane w trakcie istnienia wspólności majątkowej małżeńskiej i nabywane za nie jednostki rozrachunkowe. W przypadku ustania małżeństwa środki te powinny zostać podzielone na podstawie stosownego wyroku sądu, aktu notarialnego lub pisemnej umowy pomiędzy byłymi małżonkami. Jeżeli jednak byli współmałżonkowie zapomną lub odłożą na później podział środków zgromadzonych na ich rachunkach, sytuacja się komplikuje. Szczególnie jeśli następnie członek OFE zmieni fundusz albo zawrze kolejny związek małżeński. Wtedy dokonanie należnego podziału środków może okazać się bardzo trudne. Podobne trudności napotkamy w przypadku, gdy członek OFE w ogóle nie poinformuje funduszu o zawarciu małżeństwa.

Ponadto w przypadku zmiany OFE całość zgromadzonych środków, jako jedna wypłata transferowa, zostaje przetransferowana do innego funduszu. Niestety, do tego nowego funduszu nie są przekazywane informacje o historii rachunku – w szczególności o dokonanych zmianach danych osobowych członka i wpłatach składek – a bez tych danych dokonanie podziału środków pomiędzy byłych małżonków nie jest możliwe. Istnieje więc luka prawna, która komplikuje sytuację prawną osób działających w dobrej wierze, ale też, niestety, pozwala na nadużycia. W tym miejscu należy więc podnieść postulat de lege ferenda, aby uregulować kwestię przekazywania historii rachunku pomiędzy funduszami poprzez wprowadzenie standardów gromadzenia danych historycznych i obowiązku ich przekazywania.

Niektórzy członkowie OFE nie wiedzą nawet, w jakim funduszu oszczędzają

Wyłączenie ze spadku

Członek OFE może przy zawarciu umowy o członkostwo w funduszu wskazać osobę lub osoby uprawnione do otrzymania środków zgromadzonych na rachunku w OFE w razie jego śmierci. W takim przypadku środki te nie wchodzą do spadku po zmarłym, i mogą być szybko wypłacone w gotówce osobie uprawnionej.

W przypadku śmierci członka OFE, który wskazał uprawnionego, ale nie zawiadomił OFE o zawarciu małżeństwa, wszystkie środki mogą zostać wypłacone wskazanej osobie, kosztem współmałżonka. W takim przypadku małżonek może co najwyżej dochodzić zwrotu należnych mu środków od osoby, która je otrzymała na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Skuteczność podjętych w takiej sytuacji kroków prawnych może nie być zadowalająca.

W praktyce zmiana uprawnionego do otrzymania środków zgromadzonych na rachunku członka OFE następuje rzadko, co może mieć niepożądane skutki dla członka OFE. Zważywszy, że co do zasady członkostwo w OFE trwa do osiągnięcia wieku emerytalnego, a więc przez kilkadziesiąt lat, uprawniony może nie tylko zmienić adres zamieszkania, lecz także może się zmienić stosunek członka OFE do tego uprawnionego. W skrajnych przypadkach środki mogą zostać wypłacone osobie, której członek OFE nie chciałby obdarowywać w żaden sposób. Tytułem przykładu można wskazać następujący przypadek: członek OFE wskazał jako uprawnionego swojego syna – w chwili przystąpienia do OFE swoje jedyne dziecko. W ciągu kolejnych lat urodziło mu się jeszcze dwoje dzieci, ale nie dokonał zmiany oświadczenia. W przypadku jego śmierci środki zostaną wypłacone wyłącznie najstarszemu dziecku z pominięciem rodzeństwa. W takiej sytuacji spadkobiercy członka OFE, niebędący osobami uprawnionymi, zostają skutecznie pozbawieni prawa do środków zgromadzonych na rachunku OFE.

Warto aktualizować

Należy też pamiętać, że każde OFE jest zobowiązane każdego roku przesyłać swojemu członkowi listem zwykłym na ostatnio podany przez członka OFE adres (chyba że uzgodni z członkiem inną formę korespondencji) informację o środkach zgromadzonych na rachunku, pozwalające m.in. ustalić bieżące dochody tej osoby. Zwykle korespondencja zawiera też inne dane osobowe. W przypadku braku aktualizacji adresu OFE będzie wysyłał list na nieaktualny adres, co oznacza, że dane te mogą być wykorzystane przez osoby nieuprawnione.

Do końca 2011 roku fundusze mogły czynnie pozyskiwać członków poprzez akwizytorów oraz prowadzić działalność akwizycją. W zeszłym roku doprowadzono jednak do całkowitego zakazu akwizycji OFE. Jednocześnie wyeliminowano możliwość bezpośredniego pouczania przez akwizytora o obowiązku aktualizacji danych. Warto zauważyć, że niektórzy akwizytorzy regularnie kontaktowali się z klientem i przypominali członkom o tym obowiązku, a nawet pomagali w jego realizacji.

W przypadku zmiany miejsca zamieszkania, wymiany dokumentu tożsamości, zawarcia związku małżeńskiego czy tp. należy poinformować o tym swoje OFE. Jest to nie tylko ustawowy obowiązek każdego członka OFE, ale także okazanie zwykłej staranności o własne interesy. Warto zadbać również, aby tym obowiązkom zadośćuczynił również współmałżonek. Tym bardziej że zgodnie z prawem OFE nie odpowiada za szkody powstałe wskutek niedopełnienia lub nienależytego dopełnienia przez członka OFE wyżej wymienionych obowiązków.