Przepisy o VAT od e-booków powinny nadążać za nowoczesnością

Rz: Czytuje pan e-booki?

Tomasz Michalik:

Próbowałem, ale jestem tradycjonalistą. Wolę szelest i zapach drukowanego papieru. Po prostu jestem zacofany i to pewnie mnie kompromituje (śmiech).

Żeby usłyszeć ten szelest, trzeba wyciąć sporo drzew. Nie lepiej poczuć zapach lasu i usłyszeć jego szum?

Posypuję głowę popiołem. Ale wciąż wolę tradycyjne książki.

Skoro już o popiele i lesie mówimy... „Popioły" Stefana Żeromskiego zarówno w wersji elektronicznej, jak i papierowej zaczynają się od słów „Ogary poszły w las". Treść ta sama, ale w formie e-booka podlega stawce 23 proc., a w tradycyjnej 5 proc. Dlaczego?

To jeden z największych absurdów w unijnych podatkach. Europejska dyrektywa o VAT co do zasady zakłada, że takie same towary czy usługi powinny być jednakowo opodatkowane. I to bez względu na sposób wykonania, opakowanie, kolor, a w tym konkretnym przypadku – bez względu na nośnik. Ta sama dyrektywa przewiduje jednak, że książki elektroniczne traktowane są jako świadczenie usługi elektronicznej, a te podlegają podstawowej stawce VAT, w przypadku Polski 23 proc. Książki papierowe zazwyczaj są w krajach Unii Europejskiej traktowane preferencyjną stawką.

Francja i Luksemburg wyłamały się z tej reguły i obniżyły VAT na książki elektroniczne. Tylko że mają teraz kłopoty, bo Komisja Europejska zaskarżyła ich przepisy krajowe do unijnego Trybunału Sprawiedliwości.

Tę sprawę można analizować z kilku punktów widzenia. Można powiedzieć, że te dwa państwa wykazały swoiste  obywatelskie nieposłuszeństwo. Mimo obowiązku narzuconego dyrektywą  zastosowały stawkę obniżoną, identyczną z tą na książki. Uznały najwyraźniej, że leży to w interesie rozwoju nowoczesnego społeczeństwa. Niektórzy na pewno uważają, że trzeba te państwa za taką postawę cenić. Jest jednak jeszcze inny punkt widzenia. Konstrukcja dyrektywy sprawia, że sprzedaż e-booków na rzecz osób niebędących podatnikami VAT, a więc przede wszystkim ostatecznych konsumentów, jest opodatkowana podatkiem w państwie sprzedającego. Jeśli polski klient Jan Kowalski kupuje je od polskiego wydawcy – zapłaci 23 proc. VAT, bo tak nakazuje unijna dyrektywa i polska ustawa. Gdyby ten sam e-book nabył od podmiotu mającego siedzibę we Francji czy w Luksemburgu, zapłaciłby taniej, bo według stawki odpowiednio 5,5 albo 3 proc. Zresztą nabywca może się nawet nie zorientować, że kupuje z zagranicy. Z punktu widzenia klienta wszystko wygląda pięknie, ale mamy tu do czynienia z innym poważnym problemem, a mianowicie nieuczciwym działaniem tych dwóch państw wobec innych krajów Unii. To złamanie solidarności unijnej tworzy zachętę dla wydawców do przenoszenia sprzedaży właśnie do Francji albo Luksemburga. Więc w istocie  za tą fasadą  obywatelskiego nieposłuszeństwa  stoją po prostu pieniądze.  Dlatego Komisja Europejska rozpoczęła postępowanie w tej sprawie wobec Francji i Luksemburga, która może skończyć się dotkliwymi karami.

Samo prawo unijne też wygląda na nieuczciwe. Z jednej strony przewiduje rozmaite szykany za naruszenie równej konkurencji, a w przypadku książek różnicuje sytuację wydawców tradycyjnych i elektronicznych. Czy dyrektywa o VAT nie jest tu sprzeczna z traktatem europejskim?

Nie chciałbym dywagować na temat zgodności tego rozwiązania z traktatem. Ale istotnie, możliwe jest, że skoro dyrektywa dopuszcza rozbieżne opodatkowanie tego samego właściwie produktu, choć dostarczanego w różnych formach, to być może takie naruszenie rzeczywiście występuje. Musimy przy tym pamiętać, że formalnie rzecz ujmując, dyrektywa tworzy dla państw członkowskich jedynie możliwość zastosowania obniżonej stawki podatku dla wybranych towarów i usług. Możliwość ta jest stworzona w odniesieniu do książek – ale nie usług elektronicznych, które obejmują także e-booki.  Oczywiście sam fakt różnego traktowania książek w różnej postaci jest niewłaściwy. Trudno znaleźć uzasadnienie dla różnicowania stawek VAT między nimi. Sądzę, że w świetle spadającego na tle innych państw europejskich czytelnictwa  Polska powinna szczególnie zaangażować się w umożliwienie objęcia e-booków obniżoną stawką podatku.

A może przyczyna takiego stanu jest prosta: prawo nie nadąża za rozwojem techniki?

Wtedy, gdy ustanawiano obecne przepisy o opodatkowaniu usług elektronicznych, e-booki już przecież istniały. Może nie były tak popularne  jak dziś, ale istniały. Decyzja była zatem świadoma i celowa. Jeśli Komisja Europejska dąży do budowania innowacyjnej gospodarki, zdolnej konkurować z gospodarką azjatycką czy amerykańską, a równocześnie tworzy podatkowe bariery dla nowoczesnej technologii – to widać tutaj dziwną niekonsekwencję.

E-booki to niejedyny przypadek, gdy prawo jest w tyle za technologią. Widać to choćby po rozwoju techniki medycznej. Zresztą na tym tle trwa spór między Polską i Komisją Europejską. Pojawia się coraz więcej usług i wyrobów z tej sfery, którym nie można jednoznacznie przypisać funkcji leczniczej podlegającej zwolnieniu z VAT, ale raczej profilaktyczną albo kosmetyczną. Czy jest jakiś sposób, by zapobiec takim wątpliwościom?

Co się tyczy sporu o opodatkowanie niektórych wyrobów techniki medycznej w Polsce, to ma on jednak nieco inne podstawy. Komisja zarzuca Polsce, że zastosowaliśmy obniżoną stawkę VAT do zbyt szerokiej gamy towarów  niż dopuszczona przez dyrektywę. I w tej mierze obawiam się, że rzeczywiście możemy mieć kłopot.

Problem, który związany jest z opodatkowaniem czy raczej zwolnieniem od podatku szeroko rozumianych usług w zakresie ochrony zdrowia ma natomiast inny charakter. Nieco upraszczając, zwolnienie może zostać zastosowane, jeżeli określone czynności służą profilaktyce, zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia. Za każdym razem musimy więc przeanalizować to, czy wykonywane usługi medyczne mają taki właśnie cel. Stąd spory o usługi tzw. banków komórek macierzystych czy usługi chirurgii plastycznej.  W niektórych przypadkach służą one bowiem jednemu z powyższych celów, a w niektórych tak nie jest. Niedawno Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że operacje plastyczne, np. powiększanie biustu, wykonane dla celów czysto kosmetycznych, nie podlegają zwolnieniu z VAT przewidzianemu dla usług medycznych, ponieważ nie służą ani profilaktyce, ani zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu czy poprawie zdrowia. Gdy preferencje podatkowe opierają się na elementach ocennych, to zawsze pojawią się sytuacje sporne. Myślę, że nie da się tego uniknąć. Świat idzie do przodu w nieprawdopodobnym tempie i pewnie wkrótce będziemy mieli do czynienia z przesyłaniem towarów i usług w zupełnie nowy sposób. Są przecież już drukarki trójwymiarowe, które mogą „produkować" różne rzeczy na podstawie wirtualnego projektu. Wtedy pojawi się problem: czy jeśli zamówię sobie wirtualną łopatę czy kosiarkę do trawy do mojego ogródka, a potem sam ją „wydrukuję" – czy będzie to dostawa towaru czy świadczenie usługi? I jak to opodatkować?

Komisja Europejska już pracuje nad dużą reformą przepisów o VAT, także w sprawie stawek na nowoczesne formy dostarczania usług. Czego jeszcze możemy się spodziewać po tych zmianach?