Zmiany w procedurze cywilnej: ma być sprawnie i szybko

Opublikowana 6 sierpnia 2019 r. ustawa z 4 lipca 2019 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw wprowadzi zasadnicze zmiany w procedurze cywilnej. Co do zasady, termin wejścia w życie nowelizacji wynosi trzy miesiące, jednak pierwsze zmiany zaczną obowiązywać już w ciągu 14 dni od dnia publikacji. Od 21 sierpnia 2019 r. uczestnicy obrotu prawnego, –zarówno będący stronami toczących się już postępowań, jak i ci, którzy dopiero rozważają ich wszczęcie bądź też zostaną pozwani – poddani będą nowym regulacjom prawnych.

Czytaj także:

Skarb Państwa będzie pobierał „prowizję" od przelewów

Celem nowelizacji było usprawnienie postępowania cywilnego poprzez wprowadzenie rozwiązań i mechanizmów, które będą gwarantowały szybsze i skuteczniejsze dochodzenie praw jednostek przed sądami powszechnymi. Założenia i cele ustawodawcy nie budzą zdziwienia, ponieważ praktyka postępowania sądowego w przeważającym stopniu jest równoznaczna z długim, przewlekłym i żmudnym procesem. W konsekwencji prawomocne zakończenie toczącego się sporu przed sądem powszechnym, na podstawie obowiązujących przepisów, następuje co najmniej po kilku latach od jego rozpoczęcia. Przewlekłość postępowania oddziałuje na płynność finansową strony, gdy przedmiotem sporu są należności istotne dla sytuacji majątkowej podmiotu gospodarczego. Często równoznaczna jest ona ze złożeniem wniosku o upadłość, co kończy się utratą bytu prawnego strony.

W pierwszej kolejności

Zmiany najszybciej obejmą przepisy ogólne kodeksu postępowania cywilnego, przepisy dotyczące postępowania klauzulowego, egzekucyjnego oraz ustawy z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

W przepisach ogólnych zmiany dotyczą głównie doręczeń pism procesowych stronie podlegającej wpisowi do rejestru sądowego (jeśli nie ujawni nowego adresu swej siedziby, po zmianie pismo zostanie pozostawione w aktach ze skutkiem doręczenia) oraz wprowadzenia zasady wydawania postanowień na posiedzeniu niejawnym.

Z punktu widzenia praktyki procesowej jedną z ważniejszych zmian jest termin umorzenia postępowania zawieszonego na zgodny wniosek stron lub spadkobiercy. Zgodnie z art. 182 § 1 k.p.c. w jego dotychczasowym brzmieniu postępowanie umarzane było przez sąd, w przypadku braku wniosku strony o podjęcie postępowania, w ciągu roku od daty wydania postanowienia o zawieszeniu. Nowelizacja przepisów skraca ten termin o połowę. Sąd „umarza", czyli wydaje postanowienie obligatoryjnie z urzędu, w terminie sześciu miesięcy od dnia zawieszenia, gdy strona nie złoży odpowiedniego wniosku w terminie.

Skrócenie terminu zawieszenia postępowania ma duże znaczenie, ponieważ w wyniku umorzenia postępowania wniesiony pozew nie wywołuje żadnych skutków prawnych, co ma swe konsekwencje zarówno procesowe, jak i materialnoprawne. Przede wszystkim nie wpływa na termin przedawnienia roszczeń, co z uwagi na zmienione przepisy (skracające terminy), z wysokim prawdopodobieństwem może utrudnić ponowne wystąpienie z powództwem i skuteczne dochodzenie swych należności w postępowaniu sądowym.

Nowe przepisy k.p.c. zasadniczo zmieniają charakter postępowania klauzulowego.

W dotychczas obowiązującym stanie prawnym kognicja sądu ograniczała się jedynie do badania warunków formalnych wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. Nowelizacja wprowadza konieczność merytorycznego badania treści wniosku z urzędu przez sąd go rozpatrujący. Sąd odmówi nadania wnioskowi klauzuli wykonalności, jeśli z okoliczności sprawy wynikać będzie oczywista sprzeczność wniosku z prawem lub mająca na celu jego obejście, bądź też gdy objęte treścią tytułu wykonawczego roszczenie ulegnie przedawnieniu. Odmowa nastąpi również, gdy po dokonanej cesji praw i obowiązków, możliwe będzie prowadzenie egzekucji na podstawie wydanego tytułu wykonawczego na zbywcę wierzytelności. W konsekwencji sąd, rozpatrując wniosek o nadanie klauzuli, zobligowany będzie do dokonania czynności merytorycznych z urzędu, tj. zbadania roszczenia objętego tytułem egzekucyjnym z punktu widzenia terminów jego przedawnienia i zgodności z obowiązującym prawem, a nie tylko jak dotychczas – jedynie jego formalnej kontroli. Wprowadzona zmiana modyfikuje istotę dotychczasowego postępowania klauzulowego, nadając mu cechy właściwe postępowaniu rozpoznawczemu. Co więcej, dokonanie merytorycznej oceny wniosku przez sąd w terminie wskazanym w k.p.c. może być w praktyce trudne. Obecnie, gdy obowiązki sądu ograniczają się jedynie do badania zasadności wniosku z punktu widzenia formalnego, nadanie klauzuli wykonalności i tak przekracza terminy ustawowe. Z uwagi na cele ustawodawcy (usprawnienie postępowania), nałożenie na sąd obowiązku dokonania w pewnym zakresie kontroli merytorycznej może wydłużyć całą procedurę.

Nowe przepisy wprowadzają istotne zmiany w postępowaniu egzekucyjnym. Rozwiązanie uniemożliwiające nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu obejmującemu należności przedawnione dotyczy również jego egzekwowania. Wierzyciel, składając wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, będzie miał obowiązek dołączyć do tytułu wykonawczego dokument, który udowodni przerwanie biegu terminu przedawnienia, jeśli z treści tytułu wykonawczego wynikać będzie, że roszczenie uległo przedawnieniu. Gdy wierzyciel nie dopełni obowiązku wprowadzonego w art. 797 § 11, sąd wyda postanowienie o odmowie wszczęcia egzekucji.

Umowa cesji

Kolejną zmianą wynikającą z nowelizacji jest możliwość wszczęcia egzekucji przez nabywcę wierzytelności wskutek zawartej umowy cesji na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego na zbywcę. Obowiązkiem nabywcy będzie wykazanie jedynie przejścia uprawnień za pomocą dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym. Sankcją za brak przedłożenia wymienionych dokumentów będzie odmowa wszczęcia egzekucji przez organ egzekucyjny bez uprzedniego wezwania do uzupełnienia braków formalnych wniosku. Konsekwencją wprowadzonych zmian jest likwidacja dotychczasowego obowiązku nabywcy wierzytelności, tj. uzyskania sądowej klauzuli wykonalności.

Skutki nowelizacji w tym zakresie mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. Z jednej strony uzasadnione obawy może budzić uprawnienie organu egzekucyjnego do dokonywania oceny zawartej umowy cesji. Z drugiej jednak strony rezygnacja z konieczności uzyskania klauzuli wykonalności przez nabywcę wierzytelności na podstawie art. 788 k.p.c. znacznie ułatwi dochodzenie należności.

Nowe brzmienie przepisu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. rozszerza katalog przesłanek powództwa opozycyjnego. Dłużnik będzie mógł kwestionować tytuł wykonawczy na podstawie zarzutu potrącenia roszczenia. Nowe podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego są wyrazem wprowadzenia przez ustawodawcę zmian w zakresie możliwości podniesienia zarzutu potrącenia. Zgodnie z nowymi przepisami pozwany będzie mógł podnieść zarzut w zakreślonym terminie wyłącznie we wskazanych przez ustawodawcę przypadkach. Duży rygoryzm podniesienia zarzutu w trakcie postępowania rozpoznawczego skutecznie może wpłynąć na wydanie wyroku nieuwzględniającego wskazywanych przez pozwanego okoliczności. Nowelizacja odróżnia procesowe i materialne skutki dokonania potrącenia. Sankcjonuje uchybienia proceduralne i nieskuteczne podniesienie zarzutu, jednak w zakresie materialnoprawnym potrącenie stanowi podstawę wytoczenia powództwa opozycyjnego, co może uchronić stronę przed bezzasadną egzekucją.

Wprowadzone przepisy należy w odniesieniu do ich treści ocenić pozytywnie. Na uwagę zasługuje jednak okoliczność wejścia w życie obydwu zmian, a mianowicie dwóch różnych terminów obowiązywania (przepisy dotyczące zarzutu potrącenia wejdą w życie w terminie trzech miesięcy od dnia publikacji, a zmiany w zakresie podstaw powództwa opozycyjnego w terminie 14 dni od publikacji), co każe wątpić w racjonalność ustawodawcy.

Istotne zmiany dotyczą również kosztów sądowych.Nowelizacja znacząco podwyższa całość opłat oraz wprowadza nowe. Wzrośnie opłata maksymalna od pozwu do 200 tys. zł oraz opłaty stałe. Opłata od zawezwania do próby ugodowej, instytucji niezwykle popularnej wykorzystywanej w celu przerwania terminu przedawnienia, wzrośnie z 40 zł lub 300 zł do jednej piątej opłaty od pozwu. W konsekwencji, będzie to niezwykle kosztowny sposób na przerwanie biegu terminu.

Lepiej się przygotować

Zwrócić uwagę należy także na zmiany wchodzące w życie w terminie trzech miesięcy od dnia publikacji, tj. 7 listopada 2019 r. oraz zawczasu poczynić niezbędne kroki w celu jak najbardziej korzystnego toczenia sporu przed sądem powszechnym. Przykładowo, wprowadzone ponownie do k.p.c. postępowanie gospodarcze przewiduje możliwość zawarcia umowy dowodowej, na której podstawie strony będą mogły wyłączyć konkretne dowody z postępowania sądowego. W konsekwencji sąd nie będzie uprawniony do przeprowadzenia przedmiotowego dowodu z urzędu.