Młodopolacy przełamali barierę lęku - esej o Ruchu Młodej Polski

Trzydzieści pięć lat temu, latem roku 1979, garstka młodych konserwatywnych działaczy opozycyjnych skupionych wokół Aleksandra Halla ogłosiła w Gdańsku powstanie Ruchu Młodej Polski.

Mało kto dziś o tym zapewne pamięta. W powszechnej świadomości – i, niestety, także w edukacji szkolnej – opozycja przedsierpniowa zajmuje niewiele miejsca, a jeśli już, to za główny jej przejaw uznaje się, skądinąd zasłużony, KOR.

A przecież to ta właśnie niewielka grupka młodych opozycjonistów, często studentów i uczniów, przecierała w Gdańsku drogę wydarzeniom pamiętnego Sierpnia. To w środowisku RMP pierwsze kroki stawiali politycy i publicyści kształtujący polską scenę polityczną po roku 1989. To wreszcie to środowisko jako jedno z pierwszych po roku 1939 przypomniało i udowodniło, że tradycja konserwatywna jest perspektywą par excellence nowoczesną i że także w niej kolejne młode generacje – nawet w czasach tak na wskroś absurdalnych jak w PRL – mogą formułować swe pokoleniowe pytania i odpowiedzi.

W osamotnieniu

Najbardziej namacalny wkład RMP w kształtowanie zarówno polskiej historii, jak i współczesności dotyczy Sierpnia '80. Wystarczy zajrzeć do znakomitej – najlepszej bodaj na ten temat – monografii Piotra Zaremby pt. „Młodopolacy", by przypomnieć, że to działaczki i działacze RMP, obok środowiska Wolnych Związków Zawodowych, przygotowywali Gdańsk na historyczne wydarzenia roku 1980.

Dość wspomnieć organizowanie i współorganizowanie przez nich w latach 1978–1980 masowych demonstracji, które w Gdańsku epoki późnego Gierka przełamywały barierę lęku i społecznego osamotnienia. Dość przywołać wielką akcję ulotkową i publiczne modlitwy za więźniów politycznych w okresie bezpośrednio poprzedzającym strajk w stoczni. Dość wreszcie podkreślić, że to działacze RMP tworzyli zaplecze drukarskie strajkującej stoczni, to oni kierowali Biurem Informacji Prasowej „Solidarności", i to wreszcie dwaj z nich – Arkadiusz Rybicki i Maciej Grzywaczewski – 17 sierpnia spisali na wielkich tablicach słynne 21 postulatów.

Garstka młodych działaczy RMP dokonała tego wszystkiego pomimo prześladowań ze strony SB i osamotnienia społecznego. Najważniejsze jednak – i tu tkwi pierwsza ważna lekcja RMP – że młodzi konserwatywni inteligenci, jakimi byli młodopolacy, chcieli i potrafili pokonać własne bariery środowiskowe, wychodząc ze swą wiedzą i intelektualną formacją do prostych, często niewykształconych robotników, patrzących na świat całkiem innymi oczyma niż oni. I Sierpień, i wielki ruch „Solidarności" nie byłyby możliwe bez takiej dalekowzroczności i otwartości.

Wspólny gen polityczny

Przez konserwatywne środowisko RMP przewinęła się plejada postaci, bez których trudno sobie wyobrazić współczesną politykę polską, i to nie tylko tę z prawej strony. Obok Aleksandra Halla środowisko współtworzyli m.in. Wiesław Chrzanowski, Marek Jurek, Arkadiusz Rybicki, Wiesław Walendziak, Jarosław Sellin, Piotr Semka, Jarosław Kurski, Tomasz Wołek, Adam Pawłowicz czy Małgorzata i Jacek Bartyzelowie.

Różnorodność ich wyborów politycznych po roku 1989 może kogoś zdziwić, podobnie jak zaskakiwać mogą różne drogi polityczne działaczy KOR, ROPCiO czy KPN. Ale ponad naturalną odmiennością poglądów i temperamentów w biografiach znacznej części młodopolaków, którzy zdecydowali się w wolnej Polsce pełnić funkcje publiczne, widać wyraźnie pewną wspólnotę inicjacji politycznej i pewien wspólny gen polityczny.

Rozpoczynając swe późniejsze kariery, młodopolacy uzbrojeni byli głównie w przeczytane wspólnie książki, długie rozmowy, zaufanie do autorytetów, takich jak o. Ludwik Wiśniewski czy Wiesław Chrzanowski i przede wszystkim w przyjaźń. Stworzyli zatem środowisko raczej ideowe niż stricte polityczne. I to właśnie ten rodzaj formacji sprawił, że w wyborach politycznych większości z nich widać pewną ideową konsekwencję, zabieganie w polityce i życiu publicznym o coś więcej niż o samą tylko władzę. To wreszcie świadectwo, iż obok skuteczności ważna jest także przyzwoitość.

W tym sensie ich przykład jest niemodną już dziś lekcją mówiącą o tym, że droga do poważnej, dojrzałej działalności publicznej rozpoczyna się raczej w bibliotece niż studiu radiowym czy telewizyjnym. Raczej od przyjaźni, wspólnych wędrówek i przegadanych długich nocy niż od rywalizacji, eventów i projektów. Raczej od wielkich marzeń niż od chłodnych kalkulacji.

Doktryna na wskroś nowoczesna

Sprawą być może najważniejszą, dla której warto przypomnieć dziś początek unikalnej drogi młodopolaków, jest kwestia ich konserwatyzmu. Odwołując się w latach 70. do myśli narodowej Romana Dmowskiego, społecznego nauczania kardynała Stefana Wyszyńskiego czy emigracyjnej publicystyki Wojciecha Wasiutyńskiego, młodopolacy przełamywali bardzo wyraźną w PRL barierę niechęci wobec myśli konserwatywnej i narodowej. Po ideowej rewolcie roku '68 – nie tylko w obiegu oficjalnym – przyznawanie się do tradycji konserwatywnej narażało bowiem co najmniej na zarzut dziwactwa lub anachronizmu. A jednak to sięgnięcie po niemal zupełnie wówczas zapomniane kategorie: „naród", „historia", „racja stanu" czy „tradycja chrześcijańska", pozwoliło młodym opozycjonistom trafnie i przenikliwie opisać absurdalność i fasadę PRL, a także zaproponować własny, oryginalny i – jak się miało okazać – adekwatny język rozmowy o przyszłej, wolnej Polsce.