2011 - zmarnowany rok Europy Środkowej - Janke

Europa Środkowa z Polską na czele mogłaby odegrać w Unii Europejskiej znacznie większą rolę, niż odgrywa obecnie. Jednak polscy przywódcy nie garną się do współpracy w regionie. Przyjęli błędne założenie, że do pierwszej ligi możemy wjechać wyłącznie na plecach Niemców. Stracili zapał do pracy z mniejszymi, choć bliskimi nam, partnerami. Bo to trudne i pracochłonne, a efekty widoczne są dopiero po pewnym czasie. Tym samym marnujemy szansę na zbudowanie silnego obozu, który pozwoliłby Polsce prowadzić samodzielną i skuteczną politykę zagraniczną. Ale tę szansę wciąż jeszcze można wykorzystać, a błędy naprawić.

Niewykorzystana szansa

Rok 2011 był zapowiadany jako rok Europy Środkowej z powodu prezydencji Węgier i Polski. Daleki jestem od twierdzenia, że nasze przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej było totalną porażką. Ale faktem jest też to, że nie wykorzystaliśmy tego czasu do zbudowania pozycji Polski jako lidera czy koordynatora obozu państw nowej Europy. Z tego punktu widzenia to był zmarnowany rok.

Jak to się dzieje, że Europa Środkowa – dziesięć państw, które od siedmiu lat są pełnoprawnymi członkami Wspólnoty – ma tak nieproporcjonalnie mały wpływ na bieg rzeczy w Unii? Dlaczego państwa Europy Południowej mają więcej do powiedzenia niż te położone w centrum i na wschodzie Unii? Odpowiedź wydaje się prosta. Po pierwsze dlatego, że jako nowi członkowie nie nauczyliśmy się jeszcze sprawnie poruszać po Brukseli. A po drugie, bo słabo wykorzystujemy swój atut – wspólnotę interesów dziesięciu państw, które mogłyby stworzyć zwarty blok w Europie.

Weźmy przykład pierwszy z brzegu. Kiedy niemal wszystkie kraje spoza stery euro, z Polską na czele, zaczęły bój o to, by za wszelką cenę dostać się do stołu, przy którym zasiadać będą członkowie "17", warto było pomyśleć o postawieniu własnego stołu i zaproszeniu doń tych, których sytuacja jest zbliżona do naszej. Stołu, przy którym grupa – najlepiej dziesięciu państw – ustalałaby własne zasady i wspólną politykę choćby dotyczącą kwestii kryzysu. Tymczasem polscy politycy za punkt honoru postawili sobie zdobyć miejsce tam, gdzie zasiadają szefowie państw strefy euro. I nie przyjmują do wiadomości, że nawet jeśli w końcu znajdą to swoje upragnione miejsce, to realnego pożytku z tego nie będzie. W dalszym ciągu Polska na nic wpływu mieć nie będzie, a nasz głos nie będzie się liczył.

Polityczna i ekonomiczna waga Polski wszak się nie zmieniła. Jesteśmy ciągle zbyt dużym krajem, by go ignorować, ale i zbyt małym, by się z nim realnie liczyć. Stąd duże unijne kraje wykonują pod naszym adresem rozmaite gesty, rozmawiają z nami, zapraszają na posiedzenia Trójkąta Weimarskiego, ale de facto nie traktują Polski poważnie. Traktują nas proporcjonalnie do naszej rzeczywistej siły.

I to się nie zmieni dopóty, dopóki albo znacząco nie wzrośnie nasz PKB, albo nie znajdziemy sposobu na lepsze wykorzystanie naszego potencjału. W Trójkącie Weimarskim będziemy ważnym graczem tylko wtedy, gdy będziemy mieć za sobą zwarty blok środkowoeuropejski. Dopiero wtedy partnerstwo z Francją i Niemcami mogłoby być naprawdę bardzo interesujące.

Zamierająca współpraca

Już kiedyś nasza dyplomacja próbowała związać Polskę z krajami Europy Środkowo-Wschodniej. Przypomnijmy sobie, jak aktywna była w drugiej połowie lat 90. Grupa Wyszehradzka. Wtedy sytuacja naszych państw została uznana za podobną, a nasze interesy i cele były zbliżone. Tymczasem dziś tak jak cała polska polityka zagraniczna straciła jasny wektor, tak polityka wobec Europy Środkowej straciła go w szczególności. Współpraca środkowoeuropejska zamiera.

Na szczęście jakiś czas temu wrócił zwyczaj, by przedstawiciele Czech, Polski, Słowacji i Węgier spotykali się przed unijnymi szczytami, ale to stanowczo za mało. W prywatnych rozmowach wielu dyplomatów i ekspertów przyznaje, że zainteresowanie, zwłaszcza z polskiej strony (choć uczciwie trzeba przyznać, że nie tylko), jest coraz słabsze. Na szczyty wysyłani są urzędnicy niższej rangi. Nie ma pomysłów, politycznej woli ani wizji, co można zrobić z tym czworokątem, jak zintegrować się na nowo i jak wykorzystać wspólny potencjał. Dobrze to było widać choćby przy tworzeniu się nowej unijnej dyplomacji, gdzie kraje naszego regionu dostają znacznie mniej stanowisk niż inne państwa. Nieprzypadkowo Partnerstwo Wschodnie z takim trudem przebija się w polityce ogólnounijnej i tak trudno wyciągnąć na jego działanie pieniądze.

Ostatni szczyt unijny też pokazał podziały. Polska ze Słowacją poszły w jedną stronę, a Węgry i Czechy w drugą. Trudno wskazywać, kto jest bardziej winny, że tak się ułożyły interesy. Gdyby jednak codzienna współpraca była bardziej intensywna, prowadzona z większym przekonaniem i wolą, zapewne łatwiej byłoby budować wspólne stanowiska i omijać problemy. A ile razy nasi urzędnicy byli wysyłani do stolic państw Europy Środkowej? Jak często Donald Tusk rozmawiał z partnerami z Budapesztu, Pragi, Bratysławy, że nie wspomnę o Tallinie, Rydze czy Bukareszcie? Jakie inicjatywy razem prowadzimy?

Ciekawy pomysł na utworzenie Wyszehradzkiej Grupy Bojowej jest jedną z niewielu wspólnych inicjatyw. Nasi partnerzy nie są zaś szczęśliwi, gdy w sprawach dotyczących wschodu do naszych projektów usiłujemy włączać Niemcy czy Szwecję z pominięciem krajów bałtyckich czy naszych sąsiadów z południa.

Brakuje woli

Można by naiwnie zapytać, dlaczego tak się od siebie oddaliliśmy. Co się takiego przełomowego stało? Zmieniło się nasze położenie geograficzne? Zmieniony układ geopolityczny pcha nas w przeciwnych kierunkach? Nie mamy już wspólnego interesu w walce o nowy europejski budżet? Czy bezpieczeństwo energetyczne nie jest dla nas ważne? Czy szeroko pojęte bezpieczeństwo znaczy dziś co innego dla Estończyków, a co innego dla Słowaków czy Polaków?

Wydaje się, że nie. Wciąż wiele nas łączy. Działając razem, wykorzystując nasz potencjał, bliskość kulturową, wspólnotę doświadczeń historycznych, moglibyśmy odegrać znacznie większą rolę i być bardziej skuteczni w walce o nasze interesy.

Tymczasem głos Europy Środkowej ciągle jest zbyt słaby. Ton narzucają Francja i Niemcy, a przecież potencjał środkowoeuropejskiej "10" nie jest dużo mniejszy. Na pewno jest większy niż krajów Beneluksu, a porównywalny z potencjałem współpracujących ze sobą krajów basenu Morza Śródziemnego. Jest jednak źle wykorzystywany, przede wszystkim z powodu braku woli współpracy. A jej brak widać u ekipy Donalda Tuska bodaj najsilniej.