Trwa cywilizacyjna pogoń polskiej infrastruktury

Nasze drogi i mosty, transport szynowy, sieci energetyczne i telekomunikacyjne pozostawiają wiele do życzenia. Wprawdzie sporo się poprawiło, ale zanim infrastruktura w Warszawie czy Poznaniu dorówna tej w Berlinie lub Kopenhadze, czekają nas dekady intensywnego budowania. Agencja Standard & Poor's oszacowała ostatnio, że chcąc utrzymać dotychczasowe tempo rozwoju infrastruktury, Polska musi do 2030 r. zainwestować w nią aż 401 mld dol.! Nie jesteśmy w stanie podołać temu wysiłkowi bez dużego zaangażowania funduszy infrastrukturalnych i banków komercyjnych.

Warto inwestować

Intuicyjnie wiemy, że dobra infrastruktura stymuluje rozwój gospodarki. I to nie tylko w czasie budowy, tworząc dodatkowy popyt i miejsca pracy. Także potem, gdy biznes lepiej się rozwija, a pracownicy są wydajniejsi. Gdy nie marnują czasu na bezproduktywne stanie w korkach, w pracy są wypoczęci i uśmiechnięci.

Empirycznych dowodów na to, że warto inwestować w infrastrukturę, dostarczył Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW), publikując pod koniec ubiegłego roku raport na temat skutków ekonomicznych takich wydatków. Dokument ten nie został w Polsce szerzej zauważony, a szkoda, gdyż jego wnioski są wyjątkowo ciekawe.

Analiza wielu krajów w długim czasie pokazuje, że mądre inwestycje infrastrukturalne (rozsądnie finansowane i naprawdę potrzebne) tworzą dodatkowy, znaczny wzrost PKB w następnych latach. Na tyle istotny, że stosunek długu publicznego do PKB potrafi spaść nawet o 4 punkty procentowe. Innymi słowy, mimo poważnych inwestycji względne zadłużenie publiczne spadło! Czyli inwestycje w infrastrukturę cywilizacyjną nie tylko służą wygodzie, ale także są opłacalne dla kraju.

Skąd brać pieniądze

Teoretycznie każdy projekt można sfinansować z pieniędzy publicznych, w tym z dotacji unijnych. Jednak potrzeb jest bardzo dużo, a dotacji ograniczony zasób, pieniądze podatników zaś lepiej wydawać z umiarem. Warto więc – wzorem krajów bardziej rozwiniętych – zaprząc do pracy kapitał prywatny.

Regułą powinno być wydawanie pieniędzy budżetowych, w tym dotacji, na projekty, które same na siebie nie mogą zarobić (np. parki, szkoły publiczne). Natomiast wszystkie przedsięwzięcia, które mogą tworzyć przychody (autostrady, linie kolejowe, telekomunikacyjne, energetyka, wodociągi, płatne: edukacja i służba zdrowia) powinny wykorzystywać finansowanie prywatne. A z tym u nas jest bardzo krucho.

Podczas gdy w całej Unii Europejskiej w ubiegłym roku przeprowadzono 70 projektów w formule PPP (partnerstwa publiczno-prywatnego), w Polsce zawarto zaledwie jedną taką transakcję.

Dodatkowo podpisano jedynie cztery transakcje infrastrukturalne o strukturze project finance, choć w UE blisko 200 [w tym sposobie finansowania tworzy się spółkę celową, która np. zaciąga kredyt pod inwestycję spłacany potem z jej nadwyżek finansowych]. A przecież jest to podstawowy sposób finansowania infrastruktury! Dotacje rozleniwiają, a project finance wymusza gospodarność i dyscyplinę.

Pośrednim negatywnym skutkiem dotacji unijnych jest to, że rozleniwiają. Skoro jest „darmowy pieniądz", to po co się starać? Po co strukturyzować finansowanie, gdy wypełnienie wniosku o dotację jest znacznie łatwiejsze...

Warto podkreślić, że formuła finansowania pozabilansowego (project finance, w tym partnerstwo publiczno-prywatne) wymaga ogromnej dyscypliny. Każda wydana złotówka się liczy. Biznesplan, w tym jego wykonanie, podlega szczegółowemu monitorowaniu przez instytucje finansowe.

Inaczej jest przy projektach finansowanych bezpośrednio. Tu każde marnotrawstwo, zła kalkulacja, zbędne koszty mogą być pokrywane „z bilansu" (oraz z dotacji). Łatwiej ukryć niedbalstwo, zatrudnić kolegów czy zaprzyjaźnionych „doradców", a w razie potrzeby „dosypać" dodatkowe pieniądze.

W większym worku łatwiej schować lenistwo i niegospodarność. W strukturze project finance tak łatwo nie da się marnować pieniędzy inwestorów (i podatników).

Kapitał jest, nie umiemy z niego korzystać

Dotacje z Unii Europejskiej są ważnym elementem rozwoju Polski. Jednak to źródło niedługo znacząco się zmniejszy. Już teraz musimy być gotowi na to wyzwanie.

Do niedawna praktycznie nie było w Polsce kapitału prywatnego (np. typu equity, mezzanine) inwestującego w infrastrukturę. Jednak sytuacja zaczęła się zmieniać. Najpierw bank PKO BP zainwestował w fundusz Marguerite, który finansuje infrastrukturę transportową i energetyczną, w tym energetykę odnawialną. Potem grupa Abris pozyskała finansowanie od chińskich inwestorów i założyła China-CEE Fund, fundusz mogący zainwestować w regionie Europy Środkowej łącznie 500 mln dol. Prawdziwy przełom nastąpił, gdy minister Skarbu Państwa wraz z Bankiem Gospodarstwa Krajowego uruchomił program Inwestycje Polskie, którego częścią składową są Polskie Inwestycje Rozwojowe (PIR). Oprócz komercyjnego inwestowania powierzonych pieniędzy w rozwój infrastruktury PIR ma też przyciągać do Polski jako współinwestorów wielkie światowe fundusze, takie jak np. Singapurski Temasek Holdings czy Abu Dhabi Investment Authority.

Renomowanych funduszy chętnie inwestujących w projekty infrastrukturalne jest sporo, trzeba je tylko mądrze zachęcić. Tu szczególnie ważna jest rola PIR, gdyż – zwłaszcza fundusze SWF – chętnie inwestują wspólnie z funduszami będącymi własnością państwa-gospodarza.

Plan Junckera

Dodatkowo w ramach tzw. planu Junckera tworzony jest Europejski Fundusz Inwestycji Strategicznych (European Fund for Strategic Investments), którego spora część ma zostać przeznaczona na rozwój infrastruktury w Unii Europejskiej. Duża część tych pieniędzy będzie inwestowana w profesjonalnej strukturze project finance.

O kapitał zawsze trzeba zabiegać, lecz to nie dostęp do finansowania jest obecnie naszym największym problemem. Naszą piętą achillesową jest kiepskie przygotowanie merytoryczne do realizacji inwestycji infrastrukturalnych w formule project finance / PPP.

Jeśli nie nauczymy się szerzej korzystać z takiego finansowania infrastruktury, rozwój cywilizacyjny w Polsce wyhamuje. Nie skorzystamy na planie Junckera. Zaprzepaścimy szansę na rozwój naszego kraju. Z czego wynikają nasze ograniczenia?

Słabe prawo – do przeglądu i poprawienia

Nasze prawo regulujące różne aspekty finansowania infrastruktury wymaga pilnych zmian. Pod rządami pierwszej ustawy o partnerstwie publiczno-prywatnym nie zrealizowano ani jednego projektu PPP.

Po nowelizacji jest trochę lepiej, ale nadal liczba niemądrych lub niejasnych przepisów jest ogromna. Ilustrując to najprostszym przykładem: z mocy ustawy jedynym właścicielem gazowej sieci przesyłowej może być spółka Gaz-System. Koncepcja słuszna z uwagi na bezpieczeństwo energetyczne. Ale zapomniano dopisać zwrot „lub jego spółka zależna", co uniemożliwia realizację inwestycji w formule project finance, z wykorzystaniem pieniędzy np. państwowego banku BGK czy PIR.

Regulowane problemy są nowe i wszyscy uczą się je rozwiązywać. Nie ma co narzekać na niedoskonałe prawo, trzeba je jak najszybciej poprawić. Dobrze byłoby to zrobić pod kierunkiem PIR, gdyż instytucja ta w praktyce wciąż natrafia na pułapki w obowiązujących przepisach.

Bariera słabej koordynacji

Gdzie kucharek sześć... Rozwojem infrastruktury zajmuje się obecnie – w mniejszym lub większym zakresie – pięć ministerstw oraz pięć urzędów centralnych i wiele spółek, w których państwo jest wyłącznym lub strategicznym inwestorem. Przewracamy się o własne nogi. System jest niespójny i trudny do skutecznego zarządzania.