Jak w pełni wykorzystać wsparcie rozwoju gospodarki

Analiza tych instrumentów prowadzi do wniosku, że zwłaszcza w zakresie instrumentów instytucjonalnych (ARP, PARP, PIR, BGK) można zoptymalizować ich działanie. Obecnie zakres działalności powyższych instytucji znacząco się powiela.

Zmiany winny być ukierunkowane na koordynację prowadzonej przez nie działalności i jej uelastycznienie oraz bardziej efektywne wykorzystanie ulokowanych w nich środków finansowych. A środki te są bardzo znaczące. Wartość zarządzanych przez PARP programów operacyjnych na lata 2014–2020 to 3,5 mld euro, aktywa PIR obejmują 6,5 mld zł, aktywa ARP oraz fundusze własne BGK na program „Inwestycje Polskie" wynoszą zaś po 6 mld zł.

O dobrobycie obywateli w znaczącym stopniu decyduje siła gospodarki ich państwa. Siła ta może wynikać zarówno z wielkości danego kraju, jak i szeroko rozumianej jakości najważniejszych sektorów gospodarczych i kluczowych spółek. Umiejętna polityka gospodarcza powinna zatem stwarzać optymalne warunki rozwoju strategicznych branż i firm.

Doświadczenia globalne wskazują, że aktywność państwa na tym polu przynosi dobre rezultaty. Rozwój wielu przedsiębiorstw, w tym wiodących tzw. narodowych czempionów i stojących za nimi branż, był częstokroć funkcją aktywnej roli państwa i decyzji rządowych. Nie ulega wątpliwości, że i w Polsce mamy takie przedsiębiorstwa, które już odgrywają lub mogą odgrywać kluczową rolę nie tylko w krajowej gospodarce, lecz także za granicą. Wśród nich są też firmy kontrolowane przez państwo.

Badania naukowe obejmujące zagadnienia ekonomii politycznej uwypuklają rolę aparatu państwa w procesie budowy przewag konkurencyjnych na poziomie kraju, branż i poszczególnych przedsiębiorstw. Szczególnie bogate pole badań empirycznych w tym obszarze tworzone jest przez studia przypadku obejmujące tzw. tygrysy azjatyckie, tj. Japonię, Koreę Południową i Tajwan, a także Chiny.

Badania te skupiają się przede wszystkim na zjawisku szybkiego wzrostu gospodarczego, industrializacji opartej na tzw. wysokich technologiach, a także na przyczynach kryzysu azjatyckiego i jego konsekwencjach w odniesieniu do polityki gospodarczej prowadzonej przez rządy tych państw. Niewątpliwie istotnym czynnikiem dynamicznego rozwoju gospodarczego omawianej grupy krajów było zaangażowanie państwa w gospodarkę, w tym także wsparcie instytucjonalne ze strony wyspecjalizowanych agend rządowych.

Stopień zaangażowania państwa w politykę gospodarczą ewoluował w czasie, co szczególnie widoczne było bezpośrednio po kryzysie azjatyckim. Niemniej stałym motywem polityki gospodarczej była koncentracja państwa na innowacjach i wsparcie państwa w tworzeniu innowacyjnego przemysłu.

Tego rodzaju aktywność nie była (i nie jest) zresztą wyłączną domeną państw azjatyckich. Analiza powstania takich przedsiębiorstw jak Airbus/EADS czy Embraer potwierdza bezpośredni udział państwa (także w charakterze akcjonariusza) w tworzeniu branż innowacyjnych i wspieraniu warunków do ich powstawania także w Europie Zachodniej czy w Ameryce Południowej.

Jednym z istotnych elementów dyskusji na temat roli państwa w gospodarce w powyższym kontekście jest kwestia jego aktywności jako kreatora czynników rozwoju gospodarczego, w tym szczególnie kreatora czynników proinnowacyjnych. Państwo dysponuje w tym zakresie wieloma narzędziami, które można pogrupować w następujący sposób:

– tworzenie i zarządzanie infrastrukturą prorozwojową obejmujące m.in. zarządzanie specjalnymi strefami ekonomicznymi czy specjalistyczne doradztwo inwestycyjne oraz szkolenia,

– zarządzanie programami operacyjnymi,

– finansowanie kapitałowe przedsięwzięć inwestycyjnych,

– finansowanie dłużne przedsięwzięć inwestycyjnych,

– system gwarancji i poręczeń.

Wszystkie z powyższych grup narzędzi są potrzebne, aby zapewnić oczekiwaną dynamikę wzrostu gospodarczego oraz wzrost innowacyjności polskiej gospodarki. Są one oferowane przez kontrolowane kapitałowo przez państwo: Bank Gospodarstwa Krajowego, Polskie Inwestycje Rozwojowe, Agencję Rozwoju Przemysłu oraz Państwową Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Słabością jednak obecnego systemu wsparcia jest to, że te same instrumenty wsparcia oferowane są przez różne agendy państwowe. W ten sposób w różnych instytucjach niepotrzebnie dublowane są środki na te same lub zbliżone mechanizmy wsparcia. Warto zatem skonsolidować działania i niezbędne do ich realizacji środki obecnie ulokowane w różnych instytucjach.

Pozwoli to nie tylko na wyższą efektywność prowadzonej działalności, ale także stworzenie wartościowo wyższej (wynikającej z konsolidacji funduszy) oferty wsparcia kierowanej do przedsiębiorców. Przedmiotowa konsolidacja mogłaby nastąpić wokół zdefiniowanych wyżej grup instrumentów wsparcia oraz na ich podstawie.

Od strony organizacyjnej konsolidacja mogłaby przyjąć formę włączenia omawianych wiązek wsparcia rozwoju (i związanych z nimi instytucji) do grupy kapitałowej BGK i utworzenia w ramach grupy kapitałowej odpowiednich centrów wyspecjalizowanych w określonych typach wsparcia. Alternatywnie można by przyjąć organizację wsparcia rozwoju na podstawie dwóch instytucji wyspecjalizowanych w dwóch zasadniczych rodzajach wsparcia:

1) związanego z typową działalnością bankową, tj. finansowania dłużnego oraz gwarancji (BGK), oraz

2) związanego z pozostałymi formami wsparcia (nowa agencja na bazie ARP, PARP i PIR niepowielająca rodzajów wsparcia udzielanego przez BGK).

Powyższe rozwiązania wymagałyby jednak koordynacji działalności obu instytucji na poziomie nadzoru właścicielskiego.

Osobną kwestią jest ukierunkowanie polityki gospodarczej państwa na rozwój tych branż, które mają szanse tworzyć siłę polskiej gospodarki. Mając ograniczone możliwości wsparcia, należy moim zdaniem koncentrować się na strategicznych sektorach, tj. o istotnym znaczeniu dla gospodarki narodowej, a równocześnie o znaczącym potencjale wzrostowym. Przedsiębiorstwa charakteryzujące się takimi atrybutami można nazwać narodowymi czempionami. Polityka gospodarcza państwa powinna zatem celować w rozwój tych branż i reprezentujących je narodowych czempionów.

Owo wsparcie powinno obejmować dostosowanie omówionych wcześniej instrumentów, narzędzi wsparcia i promocji przez państwo działalności eksportowej oraz polityki podatkowej do wymagań wynikających ze strategicznych z punktu widzenia interesu narodowego celów państwa.